1985. Энтони Бёрджесс
Читать онлайн книгу.
хиллиги қаерда қолди?
Бу вақти-вақти билан рутубатли, вақти-вақти билан зим-зиё комедиянинг бир қисми. Ва жиндек пафос17. Фақатгина қирқинчи йиллардаги ишчилар синфидан чиққан оддий инглиз… “паст бўйли, нимжон …қирмизи юзлари сифатсиз совун, ўтмас устара ва эндигина тугаган қиш совуғидан пўст ташлаган” Уинстон Смит учун йиғлагинг келади. Совуқ ва муҳтожликка кўниккан, одатий камбағаллик ва ёмон овқатланиш туфайли бўйи ўсмай қолган инсон. У умрбод “изтироб аралаш нафрат билан… узоқларгача кетма-кет тизилган, ойналарига картон ёпиштирилган, ямоқ томли XV асрнинг хароб уйлари, уйлар олдида заиф деворли боғчалари бор…” Лондонга боқиб турадими? Жавоб – ҳар доим эмас. Бу Лондон уруш давридаги ёки урушдан эн дигина чиққан Лондон. Бу ҳеч қандай башорат кўзи билан қараладиган Лондон эмас.
Мана буниси аниқ. Меҳр-муҳаббат вазирлиги, Ҳақиқат вазирлиги ва ҳоказо масалалар-чи?
Умуман, Оруэлл уруш йилларида ишлаган Радиоэшиттиришлар уйини Ҳақиқат вазирлиги деб ҳисоблаш мумкин. Би-би-си штаб квартирасини. Қолган вазирликлар шу прототипга айнан ўхшамоғи даркор. Меҳр-муҳаббат вазирлигида дунёдаги энг қўрқинчли ҳодисалар содир бўладиган хона мавжуд – 101-хона. Радиоэшиттиришлар уйининг ертўласида жойлашган 101-хонада Оруэлл Ҳиндистон учун тарғибот эшиттиришларини олиб борган. Радиоэшиттиришлар уйидан унча узоқ бўлмаган жойда, янглишмасам, ҳали ҳам ишлаётган, Би-биси ходимларининг севимли жойи бўлган “Жорж” қаҳвахонаси жойлашган эди. Мусиқачилар жиғига тегаркан, сер Томас Бичем у ерга “Хира пашша” деб лақаб қўйганди. Номнинг ўзи ҳам шилқимона эди. “1984”да ҳам ёқимсиз аурали “Каштан остида” қаҳвахонаси ва якунда айнан шу ерда қўлида жин18 билан ўқни кутаётган Уинстон Смит тасвирланади. Қаҳвахона – ўша қаҳвахона. Фақатгина “Каштан остида”нинг “Мандрагора” клубига ўхшаш жиҳатлари бор эди: у ерда ҳам қаердан келтирилганлиги номаълум жин сотиларди ва шахмат ўйнаш мумкин эди. Қизиғи, “Жорж”даги ёқимсиз муҳит Оруэллнинг ўлимидан сўнг пайдо бўлди. Бу айнан ўша, Дилан Томас, Луис Манкис ёки Рой Кэмпбелл билан бирга ичиб, келгуси сафар келганингда уларнинг ўлганлиги ҳақида эшитиш мумкин бўлган қаҳвахона эди. Уинстон Смит жин ҳўплаб, шахмат бошқотирмасини ечаётган вақтда телеэкрандан қандай қўшиқ янграгани эсингиздами?
Тарвақайлаб кетган каштан остида
Бир-биримиз сотдик куппа-кундузи
Мен сени, сен эса мени…
Бу нарса бизда доимо талқин қилинади. Шубҳасиз, боягидек ёқимсиз сўзлар билан эмас, аксинча қирол Георг VI ва унинг скаутлар етакчиси сифатидаги роли билан. Қўшиқни ҳатто “Ламбет бўйлаб сайр” сингари рақсга ҳам айлантиришган. Аммо у жуда ҳам даҳшатли ва буколика19 даражада маъсум эди. Оруэлл романдаги аҳмоқона “Сариқ оҳанг”ни қистириб ўтганда, том маънода сизга келажакни юборади. Бу умуман кулгили эмас.
Лекин, сиз унинг китобини бор-йўғи ёқимсиз вақтлар ҳақида муболаға, бундан бошқа нарса эмас, деб атайсизми?
О,
Пафос (юн. pathos – ҳис, завқ, эҳтирос) – кўтаринки руҳ, жўшқинлик, завқ-шавқ.
Жин – қора арчадан тайёрланган инглизча ароқ.
Буколика – чўпонлар ва қишлоқ ҳаёти иделлаштириб кўрсатиладиган адабий асар тури.