Ирода кучи. Келли Макгонигал
Читать онлайн книгу.
Биринчидан, мукофот ваъдаси миянгизни бир мунча вақт эгаллаб олди. Қулупнайли тортни кўрганда, тузилмалар орасида нейромедиатр дофамин ажраб чиқарилади. У сизнинг эътиборингизни ва мақсадли ҳаракатларингизни бошқарадиган соҳаларга киради. Дофамин мияга: "Ҳозироқ тортни олинг, акс ҳолда сизни ўлимдан ҳам ёмонроқ тақдир кутмоқда" дейди. Буни сизнинг конфет дўконига қўйган ярим онгли қадамингизни тушунтиради: “Бу кимнинг қўли? Наҳотки эшикни очяпман? Ҳа, чинданам шундай. Майли, торт қанча туради? ”
Буларнинг барчаси содир бўлганда, қонда қанд моддаси пасаяди. Мия сиздан оғзингизга мазали луқма қўйишингизни кутади ва танадаги қон оқимидан барча айланма энергияни олиб ташлашни айтадиган моддани чиқаради. Унинг мантиғи оддий: ёғли ва ширинликлар қонда қандни кескин оширади.
Аммо шошманг! Серенгетида бўлгани каби, сизда ҳали ҳам яширин қурол бор: ирода. Эсингизда бўлсин, ирода – бу қийин бўлса ҳам, ҳақиқатан ҳам муҳим нарсани қилиш қобилияти? Сиз учун ҳозир жуда муҳим бўлган нарса, унинг молекулалари танглайингизга тегса, тортдан дарҳол лаззатланишдир. Қисман, сиз каттароқ мақсадларингиз борлигини биласиз. Мисол учун, соғлик, бахт, эртага ҳолатингизга мос келади. Сизнинг қалбингизнинг бу қисми торт сизнинг узоқ муддатли мақсадларингизга таҳдид солаётганини сезади. Ва у хавфни енгиш учун ҳамма нарсани қилади. Бу сизнинг ирода кучингиз инстинктидир.
Aммо тишли тишли йўлбарсдан фарқли ўлароқ, ширинлик ҳақиқий таҳдид эмас. Ўйлаб кўринг: сиз вилкалар билан тортмагунингизча, торт сизга, соғлиғингизга ёки белингизга қарши ишлай олмайди. Тўғри: бу сафар душман ичкарида. Сиз конфет дўконидан қочишингиз шарт эмас (гарчи у зарар қилмаса ҳам). Ва, албатта, ширинликни бартараф этиишингиз шарт эмас (ёки қандолатчи). Aммо сиз ички истаклар билан курашишингиз керак. Нафсни ўлдира олмайсиз, истак миянгиз ва танангиздан чиққани учун сиз ҳам қочиб кетолмайсиз. Энг ибтидоий импульсларни чиқарадиган жанг ёки учиш стрессига жавоб – бу сизга ҳозир керак бўлмаган нарсадир. Ўз-ўзини назорат қилиш ўз-ўзини сақлаб қолиш учун бошқа ёндашувни талаб қилади, бу янги турдаги таҳдид билан курашишга ёрдам беради.
Микроскоп остида: таҳдид нима?
Биз васвасалар ва муаммолар ўзимиздан ташқарида деб ўйлаймиз: хавфли ширинлик, гуноҳкор сигарет, жозибали Интернет.
Aммо ўз-ўзини назорат қилиш бизга фикрлар, истаклар, ҳис-туйғулар ва импульсларнинг ички дунёсини акс эттирадиган ойнани таклиф қилади. Қачон ирода кучингизни синаб кўриш орқали жиловлаш керак бўлган ички импулсни аниқланг. Қайси фикр ёки туйғу сизни қилишни хоҳламаслигингизга ёки қилишни хоҳламаслигингизга сабаб бўлади? Aгар ишончингиз комил бўлмаса, ўзингизни кузатишга ҳаракат қилинг. Кейинги сафар васвасага тушганингизда, эътиборингизни ичкарига қаратинг.
Ирода инстинкти: тўхтатинг ва режалаштиринг
Кентукки университети психологи Сюзан Сегерстром стресс ва умиднинг психологик ҳолатлари танага қандай таъсир қилишини ўрганади. У стресс