Suv ostida sakson ming kilometr. Жюль Верн
Читать онлайн книгу.
fursat bo‘lishini kutamiz, Ned, o‘shanda ko‘ramiz. Ungacha sabr qilishingizni iltimos qilaman. Bu rejani hiyla bilangina amalga oshirsa bo‘ladi, sizning qiziqqonligingiz esa bunday fursat kelishini yaqinlashtirmaydi. Bunday fursatni sabr-toqat bilan, jahl qilmay kutishga so‘z berishingiz kerak.
– So‘z beraman, janob professor, – javob berdi Ned Lend ishonchsiz ohangda. – Hatto ovqatni biz istagan tartib bilan berishmasa ham mendan biron nojo‘ya so‘z eshitmaysiz, bironta ortiqcha harakat ko‘rmaysiz.
– Shu so‘zlaringizni unutmang, Ned, – dedim men kanadalikka.
Shu bilan oradagi gap tugadi va har birimiz o‘z fikrlarimiz bilan bo‘ldik. E’tirof etishim kerakki, garpunchining shunchalik ishontirishlariga qaramay, baribir umidvor bo‘lmadim. Men Ned Lend aytgan baxtli tasodif ro‘y berishiga ishonmas edim. Hech shubhasiz, suvosti kemasi ko‘p sonli ekipajga ega, binobarin, jang qilishga to‘g‘ri kelsa, biz juda kuchli dushman bilan to‘qnashuvimiz aniq edi.
Shunisi ham borki, Ned Lendning rejasini amalga oshirish uchun, avvalo ozod bo‘lishimiz kerak, biz esa bandilarmiz. Men eshigi mahkamlangan bu temir qafasdan qanday qilib qutulishni ko‘z oldimga keltirolmas edim. Axir suvosti kemasi kapitanining biron siri bo‘lsa – bunday bo‘lishi esa ehtimoldan xoli emas – unda u bizning kemada hech qanday to‘siqsiz yurishimizga yo‘l qo‘ymasligi aniq.
U bizni nima qilishini: bizdan darhol qutulishni istaydimi yoki uzoq yillar qamab qo‘yib, so‘ngra biror inson oyog‘i tegmagan bir parcha yerga tashlab ketadimi – buni oldindan bilib bo‘lmas edi. Biz butunlay uning hukmronligida edik va bu taxminlarning hammasi nazarimda haqiqatga yaqin bo‘lib ko‘rinar edi. Shunday sharoitda ozodlikka umid bog‘lash uchun Ned Lendnikiga o‘xshagan xarakterga ega bo‘lish kerak. Ochig‘ini aytsam, Ned Lend qancha o‘ylasa, shuncha ko‘proq achchiqlanar ekan. Allaqachon la’nat so‘zlari bo‘g‘izga tiqilib turganini, imo-ishoralaridan uning tobora g‘azablanayotganini sezardim. U qafasdagi yirtqichday u yoqdan bu yoqqa irg‘ishlar, devorni tepar va mushtlar edi.
Vaqt o‘tib borardi. Ochlik o‘z kuchini ko‘rsata boshladi. Styuarddan esa hamon darak yo‘q edi. Halokatga uchraganlarga nisbatan bunday e’tiborsizlik yaxshilik alomati emas edi.
Ned Lend ochlikdan qiynalar, borgan sari tajanglashmoqda edi. O‘zini tutishga va’da bergan bo‘lishiga qaramay, komandadan biron kishi kirganda to‘satdan quturib ketishidan qo‘rqar edim.
Keyingi ikki soat davomida Ned Lendning qahri borgan sari oshdi. Kanadalik behudaga baqirib-chaqirar, temir devorlar esa miq etmay turardi. Bu kemaning biron yeridan loaqal ozgina ham shovqin eshitmadim, go‘yo odamlari o‘lganday. U bir joyda turar edi, aks holda biz parrakning aylanishidan kema korpusining zirillashini sezgan bo‘lardik. Tubsiz suv qa’riga cho‘kkan bu kema yerga ortiq sira aloqasi yo‘qday edi. Bu sukunat juda dahshatli edi.
Men bu temir qafasda yana qancha vaqt o‘tirishimizni o‘ylashdan ham cho‘chir edim.
Kema kapitani bilan bo‘lgan uchrashuvdan so‘ng menda paydo bo‘lgan umidlar ham asta-sekin so‘na boshladi. Mehribon ko‘zlari, yuz ifodasidagi ochiqlik, gavda bichimidagi oliyjanoblik – bularning hammasi xayolimdan ko‘tarilib ketdi. Endi bu g‘alati odamni aftidan u aslida qanday bo‘lsa shundayligicha – zolim va shafqatsiz tasavvur etardim. Men uni odamgarchilikdan yuqoriroqda, rahm-shafqatdan mahrum, odamlarni bir umr yomon ko‘rishga qasamyod etgan insoniyatning ashaddiy dushmani sifatida ko‘z oldimga keltirardim.
Ammo nahotki, bu odam shu tor turmada bizning ochlikdan tinka-madorimiz qurib o‘lishimizga yo‘l qo‘ysa? Bu mudhish fikr butun xayolimni qamrab oldi. Dahshatga tusha boshladim. Konsel hamon osoyishta, Ned tobora ko‘proq tutaqib borardi.
Shu payt devor ortidan temir plitalarda qadam tovushi eshitildi. Tamba g‘iychilladi. Eshik ochilib, styuard paydo bo‘ldi.
Men hayhaylashga ulgurmay, kanadalik bechoraga tashlandi va yerga yotqizib xippa tomog‘idan bo‘g‘ib oldi. Uning baquvvat qo‘llarida styuardning nafasi bo‘g‘ila boshladi.
Konsel garpunchining qo‘lidan o‘ljasini tortib olishga harakat qilar, unga endi yordamlashay deb turganimda, birdan fransuz tilida aytilgan so‘zlardan hammamiz qotib qoldik.
– Tinchlaning, Lend, siz ham janob professor! Quloq solinglar!
O‘ninchi bob
G‘ALATI ODAM
Bu kema kapitanining ovozi edi.
Ned Lend shu zahotiyoq o‘rnidan turdi. O‘layozishiga sal qolgan styuard xo‘jayinining ishorasi bilan kalovlana-kalovlana kayutadan chiqib ketdi. Xo‘jayinning hukmi shu darajada ediki, haligi odam kanadalikka nisbatan shubhasiz jo‘sh urgan qahr-g‘azabini biror ishora bilan ham bildirmadi. Men bilan Konsel buning oxiri nima bilan tugashini hayratlanib kutib turardim.
Kapitan ikki qo‘lini ko‘kragi ustida chalishtirib diqqat bilan bizga ko‘z tikdi. Gapirishga jur’at etolmayotganmikin? Yoki fransuz tilida so‘zlaganiga pushaymon bo‘layotganmikin? Ajab emas, shunday bo‘lsa.
O‘tgan bir necha sekund jimlikni hech birimiz buzishga jur’at qilolmadik.
– Janoblar, – dedi nihoyat kapitan, – men fransuzchada ham, inglizchada ham, nemischada ham, lotinchada ham birday erkin gaplasha olaman. Binobarin, birinchi uchrashuvdayoq sizlarga javob berishim mumkin edi. Ammo men sizlarni sinab ko‘rmoqchi, yana bir o‘ylab olmoqchi bo‘ldim. Har birlaringiz alohida-alohida o‘z haqingizda bir xilda gapirib berdingiz. Shundan keyin sizlar chindan ham o‘sha o‘zlaringiz hikoya qilayotgan kishilar ekanligingizga shubham qolmadi. Men endi tasodif tufayli ilmiy topshiriq bilan chet el safariga chiqqan, Parijdagi tabiiyot tarixi muzeyining professori janob Per Aronaks, uning xizmatkori va Amerika Qo‘shma Shtatlari harbiy floti sostaviga kiradigan «Avraam Linkoln» kemasining garpunchisi kanadalik Ned Lend bilan uchrashganimni bilaman.
Men tasdiq ishorasini bildirib bosh egdim. Kapitan menga savol bilan murojaat qilmagan edi, binobarin javobning ham keragi yo‘q edi.
Bu odam fikrini fransuz tilida bironta so‘zni buzmay, sof talaffuzda tushuntirar edi. U so‘zlarni juda aniq va chiroyli talaffuz etar, nutqi g‘oyat ravon edi. Ammo shunga qaramay men unda vatandoshimni ko‘rolmadim.
U so‘zini davom ettirdi:
– Hech shubha yo‘qki, janoblar, sizlar meni ikkinchi marta kelishimni ancha cho‘zib yubordi, deb hisoblayapsizlar. Ammo kimligingizni bilib olgach, sizlarni nima qilishim kerakligini o‘ylab ko‘rishim lozim edi. Uzoq vaqt ikkilandim. Falakning gardishi sizni menga – butun insoniyat bilan aloqasini uzgan kishiga to‘qnashtirdi. Sizlar meni yolg‘izlikdan mahrum etdingizlar…
– Beixtiyor? – dedim men.
– Beixtiyor? – ovozini balandlatib qaytardi notanish kishi. – «Avraam Linkoln» izimdan butun dengizlar bo‘ylab beixtiyor quvib yurganmidi? Xuddi o‘sha kemaga siz ham beixtiyor tushib qolganmidingiz? To‘plaringizning o‘qlari ham kemam korpusiga beixtiyor tegdimi? Balki mister Lend ham garpunini menga beixtiyor otgandir?
Bu so‘zlaridan uning ichidan g‘ijinayotgani sezilib turardi. Uning bu barcha ta’nalariga tamomila o‘rinli javobim bor edi.
– Janob, – dedim men, – hech shubha yo‘qki, sizni deb Amerika va Yevropada qo‘zg‘algan bahs-munozaralardan bexabarsiz. Sizning suvosti kemangiz bilan to‘qnashuv natijasida yuz bergan bir necha hodisalar har ikki qit’ada jamoatchilik fikrini qo‘zg‘atganini bilmaysiz. Siri faqat sizgagina ma’lum bo‘lgan jumboqni tushuntirish uchun to‘qilgan sonsanoqsiz farazlarni birma-bir sanab o‘tirmayman. Ammo bilingki, «Avraam Linkoln» kemasi sizni Tinch okeanning eng uzoq joylarigacha quvib borar ekan, u allaqanday bahaybat dengiz maxluqi iziga tushganiga imoni komil va qaysi yo‘l bilan bo‘lmasin undan dengizni xoli qilishi kerak edi.
Kapitanning yuzida tabassumga o‘xshagan holat sodir bo‘ldi. U bosiq ovoz bilan so‘zida davom etdi:
– Janob Aronaks, bordi-yu suvosti kemasiligini bilsa, bahaybat dengiz maxluqi singari quvib, o‘qqa tutmas edi, deyishga jur’at eta olasizmi?
Bu