Cengiz Han'ı Aramak. Анонимный автор
Читать онлайн книгу.
Han’ı şüphelendiren şey bu sırrın bu dünyadan kendisiyle birlikte bir sır olarak gidip gitmediğiydi… Bu Tungut Hanı’nın kızı değildi, Temuçin’i yiğit yapmaya gelen Tungut kızının Temuçin’den olma kızıydı. Fakat kadın bunu sır olarak kendisi ile götürmüştü. Bu kızın Cengiz Han’ın neslinden olduğunu Cengiz Han’dan başka kimse bilmiyordu. Bu da günahlı dünyanın günahlı zevki, eziyetli sırrı olarak Cengiz Han’ın yüreğinde gitti…
Kadın diye bütün âleme boyun eğdiren Cengiz Han’ın ölümü de bir kadının elinden oldu.
Cengiz Han’ın mezarının nerede olduğunu sadece onun Emir’i biliyordu. Mezarının yeri de sır olarak Emir ile birlikte gitti.
O gün ay tutulması oldu…
ÇETİN KAYA 27 : CENGİZ HAN’IN KADINLARI
XII. yüzyılda Onon, Kerulen ve Tula ırmakları arasında yaşayan Moğolları yönetimi altına alan Kabul Kağan’ın28 torunu Yesügey Bagatur’un29 bilinen iki eşi bulunmaktadır. Bunlardan biri Süçigel30 olup, Begter ve Belgütey’in annesidir.31 Diğeri ise, Olhunud32 boyundan Ögelün Üçin’dir.33 Ögelün aslında, Merkit34 boyuna mensup Yeke35 Çiledü’nün nişanlısıdır. Çiledü, Ögelün’ü alıp kendi boyunun bulunduğu bölgeye götürmek isterken Yesügey ve akrabaları tarafından düğün alayı yağmalanmıştır. Çiledü’nün düğün alayını bırakıp kaçması sonrasında, Ögelün yakalanarak Yesügey’e eş olmuştur.36 Yesügey’in, Ögelün’den dört erkek bir de kız çocuğu dünyaya gelmiştir. Oğulları doğum sıralarına göre, Temüçin37, Kasar, Kaçigun ve Temüge adlarındadır. Kızı ise, Temülen olarak bilinmektedir. Tüm çocuklar ikişer yıl ara ile dünyaya gelmişlerdir.38 İlk evladı Temüçin’in doğum tarihi ile ilgili çeşitli rivayetler bulunmaktadır. Ancak onun 1162 yılında doğduğu varsayımı daha doğru gözükmektedir.39 Bu tarihte Yesügey Bagatur, Kabul Kağan’dan sonra başa geçen Ambagay’ın40 Tatarlar41 tarafından esir edilip, Kin İmparatorluğu’na42 (1115-1234) yollanarak öldürülmesi sonrasında çıkan savaşlar kapsamında bir Tatar beyi olan Temüçin Üge’yi esir etmiştir. Bu olaya istinaden Yesügey’in, Onon Nehri kenarı Deligün Bolduga mevkiinde avucunda aşık kemiği büyüklüğünde kan pıhtısı ile doğan çocuğuna Temüçin adı verilmiştir.43 Temüçin, Yesügey Bagatur’un ilk erkek evladı olması hasebiyle onun gözdesi durumundadır.
Börte Üçin
Temüçin bazı kaynaklarda dokuz44 bazılarında on üç45 yaşına geldiğinde babası Yesügey Bagatur ona evlenecek bir eş bulmanın zamanının geldiğini düşünmüştür. Ona en uygun eşin, annesi Ögelün’ün mensubu olduğu Olhunud boyunda bulunabileceğine karar vermiştir. Böylece oğlu Temüçin’i de yanına alarak dayılarının yanına gitmek için yola çıkmıştır. Ancak yolda Ongirad46 boyundan Dei Seçen’e47 rastlamışlardır. Sohbet sırasında niyetlerini anlayan Dei Seçen kendisinin de güzel bir kızı olduğunu söyleyerek onları evine davet etmiştir. Bu sırada gece görmüş olduğu rüyayı anlatmaya başlamıştır. Rüyasında bir Aksungur’un güneş ile ayı tutarak getirip Dei Seçen’in avucuna koymuştur. Görmüş olduğu rüyayı da Yesügey’in oğlunu peşine takarak kendi yanına getirmesine yormuştur. Böylece Dei Seçen’in evine giden Yesügey onun kızını görmüş ve beğenmiştir. Oğluna uygun bir eş olduğuna karar vermiştir. Kızın adı Börte48 olup Temüçin’den bir yaş büyüktür. O gece orada kalan Yesügey sabah kızı istediğinde Dei Seçen onlara, “Defalarca isteyip de verdin mi değerlenir, az istemeyle verdin mi kıymetsiz olur. Kız çocuğunun töresi doğduğu evde yaşlanmak değildir.” diyerek kızını vermiştir. Böylece Börte ve Temüçin nişanlanmıştır. Yesügey Bagatur da oğlu Temüçin’i yanında getirdiği hediyelerle damat olacağı aileye bırakıp kendi yurduna dönmek için yola koyulmuştur.49
Yesügey Bagatur dönüş yolunda iken uzun yıllar savaş verdiği Tatar boyundan bazı kişiler ile karşılaşmıştır. Onlar, Yesügey’i tanıyıp ilk başta ona saygı gösterir gibi davrandılar. Bu nedenle Yesügey onların samimiyetine kanıp yanlarına oturmakta bir beis görmedi. Ama Tatarlar ikram ettikleri yiyeceklere zehir katarak onu öldürmek istediler. Zehrin etkisi uzun vadede ortaya çıktığı için Yesügey, Tatarlardan ayrıldıktan sonra rahatsızlansa da üç gün daha yoluna devam edebilmiştir. Zira üçüncü gün iyice fenalaşarak artık öleceğini anladığında Çerke Koca’nın oğlu Mönglig’i çağırarak oğlu Temüçin’i geri getirmesini ve ailesine sahip çıkmasını isteyerek hayata veda etmiştir.50 Yesügey’in ölümü sonrasında Dei Seçen’in yanına giden Mönglig, babasının Temüçin’i çok özlediğini ve görmek istediğini söyleyerek onu oradan alıp ailesinin yanına getirmiştir. Ancak Yesügey’in ölümünden sonra Temüçin ve ailesine yanlarında bulundukları Tayiçiguud51 boyu onlara eskiden verdikleri değeri göstermemeye başlamışlardır. Tayiçiguud boyunun ileri gelenleri tarafından Temüçin, annesi, kardeşleri ve yanlarında kalan birkaç kişi ile birlikte öylece terk edilmişlerdir.52
Temüçin’in çocukluğu ailesinin geçimini sağlamak ilgili sorunlar ve kendilerini ölüme terk eden Tayiçiguud boyunun saldırılarıyla mücadeleyle geçmiştir. Ancak gençlik dönemine ulaştığında ilk işlerinden biri nişanlısı Börte’yi aramak olmuştur. Bu nedenle kardeşi Belgütey’i de yanına alarak Kerülen Nehri boylarında Dei Seçen’i aramaya koyulmuşlardır. Dei Seçen onları gördüğünde, Temüçin’in onca badireye rağmen hayatta kalmayı başardığına çok sevinmiştir. Geçen süreye rağmen kızını ona vermeyi kabul ederek hazırlanması için haber yollamıştır. Dei Seçen’in eşi Şotan, kızı Börte’ye refakat ederek onu getirmiştir. Temüçin ve Börte’ye evlilik hediyesi olarak kara samur kürkü hediye etmiştir. Böylece yola koyulan Temüçin ve Börte, babası Yesügey’in andası53 Kereyit54 hanı Tuğrul’un yanına gitmişlerdir. Bu durumu vurgulayarak Temüçin, Tuğrul’a Börte’nin çeyizi kara samur kürkünü hediye etmiştir. Bu hediyeye çok sevinen Tuğrul, Temüçin’i himayesine almıştır.55 Böylece Temüçin, eşi Börte’nin çeyiz olarak getirdiği kara samur kürkü kullanarak ilk önemli siyasi müttefik bulmuş olmanın sevinciyle ailesin yanına dönmüştür.56
Temüçin ailesinin yanına döndükten bir süre sonra Merkit boyundan birçok bey toplamış oldukları atlı birliklerle onu yakalamak
Dr. Öğretim üyesi. Kastamonu Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi.
Bk. Anonim.
Kahraman, cesur, yiğit gibi manalara gelen bir onurlandırma ifadesi olarak kullanılmaktadır. Volker Rybatzki.
Yesügey Bagatur’un bu eşinin adı Sagan Setsen’in eserinde Dagaşi, Mergen Gegeen’in eserinde ise, Mangala olarak geçmektedir. Bk. Sagan Setsen.
Lubsandanzan.
Olhunud, Ongirad boyuna mensup Kabay Şire’nin oğlu Olhunud’un soyundan gelenlere verilen bir şube adıdır. Bk. Anonim,
Hükümdar eşlerine verilen ve Çin dilinde Hatun manasına gelen bir saygınlık ifadesidir. Bk. Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî.
Baykal Gölü’nün güneyinden başlayarak Orhun ve Selenge Nehirlerinin aşağı bölgelerinde yaşayan bir boydur. Reşîduddîn bu boyun Moğollar gibi eskiden Türklere bağlı olduğunu söylemektedir. Dillerinin Moğollardan farklı ama benzer olduğunu ifade etmektedir. Moğollar ihtişamlı bir devlet kurunca onların da Moğol olarak anıldığını belirtmektedir. Çin kaynaklarında Ak Tatarlar’a mensup oldukları bilgisi bulunmaktadır. Bk. Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî.
Büyük, ulu, yüce, yaşça büyük manasına gelmektedir. Bk. Ferdinand Lessing,
Anonim,
Temüçin, Cengiz Han’a bütün Moğolistan’ı birleştirip yönetmeye başlamadan önce verilen gerçek adıdır. Bu nedenle 1206 yılı öncesinde gerçekleşen olaylarda ondan Temüçin olarak bahsetmek daha münasip olacaktır.
Anonim,
Michal Biran,
Ambagay Kağan, Kabul Kağan’ın dedesi Baysungur Dogşin’in kardeşi Çaragay Lingu’nun Sengün Bilge’den torunudur. Bk. Anonim,
Tatar ifadesi Çin kaynaklarında kuzeyde yaşayan boylar için kullanılmaktadır. Bunlar kendi aralarında Ak Tatar, Kara Tatar ve Yabani Tatar olarak üçe ayrılmaktadır. Cengiz Han’ın bunlar arasından Kara Tatarlara mensup olduğu yazılmaktadır. Ancak Orhun yazıtlarında Tatarların farklı bir boy olduğu görülmektedir. Reşîduddîn bu genellemeyi, Tatarların bir dönem çok meşhur olmalarından dolayı birçok Türk boyunun kendisini bu adla ifade etmelerinden kaynaklı göstermektedir. Ele aldığımız dönem içerisinde ise Tatarlar, yine müstakil bir boy olarak görülmektedir. Buna rağmen İslam kaynaklarında Moğollara yine Tatar dendiği de bilinmektedir. Bk. Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî,
Kuzey Çin’de Kitanların hâkimiyeti altında bulunan Tunguz boylarının birleşip isyan etmesi sonrasında 1115 yılında Agudai tarafından kurulmuştur. Agudai kendi sülalesine Kin (Altın) adını vermiştir. Böylelikle devlet bu ad ile anılmıştır. Bk. Wolfram Eberhard.
Anonim,
Anonim,
Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî,
Ongirad boyu Çin kaynaklarına göre, Onggir Gölü kıyısında yaşadığı için bu isimle anılmıştır. Reşîduddîn Fazlullah onların neseblerini Ergenekon Destanı’na kadar götürmektedir. Bk. Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî,
Seçen ifadesi akıllı, bilgili, aydın manasına gelmektedir. Bk. Volker Rybatzki,
Börte, çilli, noktalı, benekli, boz manalarına gelmektedir. Bk. Volker Rybatzki,
Anonim,
Anonim,
Tayiçiguud, Çaragay Lingu’nun torunu Amabagay’ın yönetiminde bulunan halkı ifade etmek için kullanılmaktadır. Hangi dönemde ayrı bir boy haline geldiğine yönelik çeşitli rivayetler vardır. Bk. Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî,
Anonim,
Anda, yeminli kardeş, kan kardeşi, arkadaş manalarına gelmektedir. Bk. Volker Rybatzki,
Kereyit boyu önceleri Altay Dağları ve İrtiş Nehri arasında yaşarken sonra Orhun Nehri civarına göçmüştür. Reşîduddîn Fazlullah’a göre, onlar eskiden Türklere bağlı bir boy olup, dilleri Moğollardan farklı ama benzerdir. Moğollar ihtişamlı bir devlet kurunca onlar da bu devlete bağlanmışlardır. Bu nedenle Moğol olarak anılmışlardır. Bk. Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî,
Anonim,
Michal Biran,