politico, Milano 1981, s. XVI–XVIII; M. Nicoletti, Transcendenza e potere. La teologia politica di Carl Schmitt, Brescia 1990, s. 171–79; R. Skarzyński, Carl Schmitt i współczesny…, s. 46–59; idem, Carl Schmitt – ideolog…, s. 43–51; J.–F. Kervégan, Hegel, Carl Schmitt. Le politique entre spéculation et positivité, Paris 1992, s. 23; N. Tertulian, Carl Schmitt…, s. 134–135; H. A. J. Rafael, Donoso Cortés und Carl Schmitt.Eine Untersuchung über die Staats– und Rechtsphilosophische Bedeutung von Donoso Cortés im Werk Carl Schmitts, München 1998, s. 169–171, 181; A.D. Ogougbe, Modernité et christianisme. La question théologico–politique chezKarl Löwith, Carl Schmitt et Hans Blumenberg, T. I., Paris 2010, s. 109–110, 118–121.
49
Znacząca jest na ten temat literatura powstała we frankistowskiej (katolickiej) Hiszpanii – zob. np. L. Legaz y Lacambra, Introduccion a la Teoria del Estado Nacionalsindicalista, Barcelona 1940, s. 112; J.C. Grau, Perfil actual…, s. 98; E. Gómez Arboleya, Cuatro monografías de C. Schmitt, „Revista de Estudios Politicos”, 1945, nr 5, s. 143–148; A. d’Ors, Papeles del oficio universitario, Madrid 1961, s. 307–308; L. Sánchez Agesta, Principios de Teoria…, s. 26–30, 245–247.
50
C. Schmitt, Politische Theologie II. Die Legende von der Erledigung jeder Politischen Theologie, Berlin 1996 [1970].
51
Na temat konfesjonalizacji katolickiej zob. np. E.W. Zeeden, Grundlagen und Wege der Konfessionsbildung in Deutschland im Zeitalter der Glaubenskämpfe, „Historische Zeitschrift”, 1958, nr 185, s. 249–299; W. Reinhard, Was ist katholische Konfessionalisierung, [w:] Idem, H. Schilling, Die katholische Konfessionalisierung, Münster 1995, s. 419–452; B. Moeller, Deutschland im Zeitalter der Reformation, Göttingen 1999, s. 115–121.
52
W literaturze przedmiotu mówi się czasem o Plettenbergu jako o katolickiej „enklawie” czy „diasporze” w morzu protestanckim (np. M. Herrero López pisze, że miasteczko funkcjonuje „en plena diáspora de los católicos de las regiones protestantes”, El „nomos” y lo politico, op.cit., s. 33). Część biografów C. Schmitta twierdzi, że miasteczko było luterańskie, a ową „enklawę” tworzyła grupka katolików na czele z rodziną Schmittów (G. Schwab, The Challenge of the Exception.An Introduction to the Political Ideas of Carl Schmitt between 1921 and 1936, Berlin 1970, s. 13; G. Balakrishnan, L’ennemi. Un portrait intellectuel de Carl Schmitt, Paris 2006, s. 30; R. Mehring, Carl Schmitt. Aufstieg und Fall, München 2009, s. 20). W czasie naszej podróży do Plettenbergu (2014) było nam dane osobiście zweryfikować te rozbieżności i możemy autorytatywnie stwierdzić, że miasteczko to, o wyjątkowo dużej powierzchni w stosunku do liczby mieszkańców (faktycznie złożone z 4 oddzielnych miasteczek połączonych wspólną nazwą) ma charakter protestancki, a o obecności katolików świadczy jedynie mały katolicki cmentarz, na którym pochowany został C. Schmitt.
53
Na temat Kulturkampfu zob. L. Trzeciakowski, Kulturkampf w zaborze pruskim, Poznań 1970; M.B. Gross, The War against Catholicism: Liberalism and the Anti-Catholic Imagination in Nineteenth-Century Germany, b.m.w 2005, s. 204–291; G. Kucharczyk, Kulturkampf. Walka Berlina z katolicyzmem (1846–1918), Warszawa 2009, s. 103–122.
54
Cytat pochodzi z zamieszczonego przez A. Doremus francuskiego tłumaczenia niezidentyfikowanego przez nas tekstu C. Schmitta z 1946 r., a zatytułowanego Un portrait de deux professeurs à Berlin en 1907 (écrit en 1946), J. Kohler et U. von Wilamowitz, [w:] C. Schmitt, Ex Captivitate Salus. Expériences des années 1945–1947, Paris 2003, s. 313.
55
A. Koenen, Der Fall Carl Schmitt, op.cit., s. 29–31; G. Balakrishnan, L’ennemi, op.cit., s. 30.
56
G. Schwab, The Challenge of the Exception, op.cit., s. 19.
57
M.B. Gross, The War against Catholicism, op.cit.; D. Steffen, Bürgerliche Rechtseinheit und der Politischer Katholizismus, Paderborn 2008, s. 73–131; G. Kucharczyk, Kulturkampf, op.cit.
58
Na element „pruski”, a nie niemiecki, polityki O. von Bismarcka w literaturze dotyczącej dziejów nacjonalizmu zwraca uwagę wielu badaczy, tak niemieckich (np. J.–D. Gauger, Nation, Nationbewußtsein und Nationwerdung in der deutschen Geschichte, [w:] K. Weigelt (red.), Heimat und Nation. Zur Geschichte und Identität der Deutschen, Mainz 1984, s. 69), anglosaskich (J. Breuilly, Nationalismus und moderner Staat. Deutschland und Europa, Köln 1999, s. 75–76, 186–189) i francuskich (J.–R. Suratteau, L’idée nationale de la Révolution à nos jours, Paris 1972, s. 138; J. Plumyène, Les nations romantiques. Histoire du nationalisme. Le XIXe siècle, Paris 1979, s. 276–278).
59
M. Kopczyński, Między konserwatyzmem i nacjonalizmem. Myśl politycznaOttona von Bismarcka, Toruń 2013, s. 199–280.
60
Część z antykatolickich ustaw epoki O. von Bismarcka nadal zachowuje moc prawną. Można w tym miejscu wskazać na niemożność zawarcia związku małżeńskiego – który w Polsce popularnie nazywany jest mianem „konkordatowego” – czyli kościelnego, pociągającego za sobą skutki w prawie cywilnym. W Niemczech nadal najpierw należy zawrzeć związek małżeński cywilny, a dopiero potem możliwe jest zawarcie małżeństwa kościelnego.
61
O. von Bismarck, Le retablissement du pouvoir temporel du pape [tyt.oryg.?], Paris 1885, s. 70–74.
62
G. Kucharczyk, Kulturkampf, op.cit., s. 221–40.
63
Czynią tak tylko nieliczni badacze, a mianowicie J. Bendersky, Carl Schmitt, op.cit., s. 7, 13–14; H.O. Aguilar, Carl Schmitt, el teólogo y su sombra, [w:] Idem (red.), Carl Schmitt. Téologo de la politica, Mexico 2001, s. 9–10; D. Cumin, Carl Schmitt, op.cit., s. 31–46.
64
Ch. Lindner, Der Bahnhof von Finnentrop, op.cit., s. 31–35. Warte polecenia w tej kwestii są także dwa teksty dostępne on–line: C. Ruiz Miguel, Carl Schmitt, teoria politica y catolicismo, na stronie internetowej web.usc.es [09.10.2012]; U. Thiele, Demokratische Diktatur.Carl Schmitts Interpretation der politischen Philosophie der Aufklärung, na stronie internetowej gesellschaftswissenschaften.unifrankfurt.de [09.10.2012].
65
R. Mehring, Carl Schmitt. Aufstieg…, s. 70.
66
A. Mohler, Carl Schmitt und die „konservative Revolution”, [w:] H. Quaritsch (red.), Complexio Oppositorum, op.cit., s. 133.
67
M. Luter, Die reformatischen Schriften, T. II, Darmstadt 1847, s. 173–218.
