OD TŁU­MA­CZA

      Opowia­da­nia kołym­skie – to książka spe­cjalna, wyjąt­kowa. I to nie tylko w odnie­sie­niu do gatunku lite­rac­kiego, lecz w ogóle, w skali świa­to­wej. Jest tak dla­tego, gdyż w jed­nej oso­bie autora zespo­liły się trzy fakty: jego indy­wi­du­al­ność jako pisa­rza, oso­bi­ste, realne prze­ży­cie opi­sy­wa­nych zda­rzeń i sytu­acji oraz zacho­wa­nie w owym strasz­nym cza­sie zdol­no­ści do filo­zo­ficz­nej reflek­sji, ratu­ją­cej go przed wymu­szo­nym przez głód, chłód i bicie upodle­niem.

      Bio­gra­fia Sza­ła­mowa – stu­denta, pisa­rza – podobna jest do losów tysięcy, a wła­ści­wie, co bar­dziej pewne, do losów setek tysięcy przed­sta­wi­cieli rosyj­skiej i sowiec­kiej inte­li­gen­cji. Widać to w jego opo­wia­da­niach.

      Podo­bień­stwo jest zna­mienne i tym bar­dziej czyni wia­ry­god­nym to, o czym pisze. I nie cho­dzi tu o mate­rialne fakty, ani nawet o ich bystrą obser­wa­cję, lecz o odczu­cie rze­czy­wi­sto­ści prze­ży­wa­nej przez te masy ludzi, któ­rym ani los, ani natura nie dały moż­li­wo­ści wypo­wie­dze­nia się. Można śmiało powie­dzieć, że dzieło Sza­ła­mowa sta­nowi w pew­nym stop­niu zadość­uczy­nie­nie nie­uświa­do­mio­nemu naj­pew­niej przez nich pra­gnie­niu wykrzy­cze­nia całej ludz­ko­ści nie­doli zgo­to­wa­nej jed­nym przez dru­gich. Z tym że tych pierw­szych było tak wielu, a tych dru­gich tak mało…

      War­tość lite­ra­tury polega mię­dzy innymi na tym, że pozwala utrwa­lić uczu­cia i myśli w spo­sób nie­pod­da­jący się innym sztu­kom. Sza­ła­mow czyni to po mistrzow­sku.

      Nie wydaje mi się sen­sowne, jako auto­rowi prze­kładu, oma­wia­nie war­to­ści lite­rac­kiej jego tek­stów. Docze­kają się one na pewno wielu kom­pe­tent­nych opra­co­wań. Pra­gnę jed­nak dobit­nie powie­dzieć, a los dał mi to prawo, że rze­czy­wi­sto­ści łagrów, prze­ży­wa­nej przez miliony ludzi, nie można pojąć, a jeśli nie pojąć, to choć tro­chę zro­zu­mieć, nie prze­czy­taw­szy Opo­wia­dań kołym­skich w cało­ści.

      Słynny Archi­pe­lag Gułag wniósł wiele w pozna­nie świata łagrów, zwłasz­cza w zakre­sie mate­riału fak­to­gra­ficz­nego. Nato­miast w sfe­rze prze­żyć,