Wprowadzenie do logopedii. Grażyna Gunia
Читать онлайн книгу.
Podobieństwa i różnice między sposobami porozumiewania się
Komunikacja językowa, za pomocą mowy, i niejęzykowa – wspomagająca, przebiegają inaczej i posiadają specyficzne prawidłowości, w których można wyróżnić dobre i złe strony konwersacji (por. A. Warrick 1999; A. Smyczek 2005; J. Błeszyński 2006, 2008; M. Grycman 2004).
Sygnały werbalne przekazywane przez mówienie:
– cechują się większą precyzją i jednoznacznością niż niewerbalne, jednemu słowu najczęściej przypisane jest jedno znaczenie;
– treść sygnałów werbalnych jest mniej wiarygodna niż niewerbalnych;
– mowa jest przez ogół społeczeństwa uznawana za wyznacznik inteligencji, socjalizacji;
– cechami charakteryzującymi język mówiony są przemienność i szybkie zanikanie komunikatu;
– rozwój dźwiękowej postaci mowy jest porównywalny do przyswojenia mowy pisanej;
– cechą charakterystyczną rozwoju systemu językowego we wczesnych jego okresach jest tzw. mowa telegraficzna, tj. mówienie z pomijaniem przyimków, spójników, końcówek.
Porozumiewanie się bez słów, z użyciem komunikacji wspomagającej:
– jest bardziej wieloznaczne, a gestykulacja spełnia wiele funkcji pragmatycznych;
– niewerbalne sposoby umożliwiają bezpośredni wgląd w emocje, przeżycia, odczucia innych dzięki empatii (poznanie odczuć partnera);
– nauka gestów i mowy przebiega równolegle, tak jak w naturalnych okresach kształtowania się mowy;
– gesty są środkami wspomagającymi mowę lub zastępującymi ją;
– terapia logopedyczna musi przebiegać wraz z wprowadzaniem form manualnych;
– użytkownicy AAC są zależni od pomocy innych i początkowo nie zdają sobie sprawy z zasad konwersacji.
Komunikowanie się za pomocą słowa, pisma czy symbolu cechują wspólne zasady konwersacji:
– w procesie porozumiewania się człowiek nabywa wiele kompetencji społecznych, komunikacyjnych;
– bez względu na sposób porozumiewania się dziecko uczy się obowiązujących w danej społeczności zasad konwersacji: jej rozpoczęcie, włączenie się do rozmowy, kontynuacja tematu, zmiana tematu;
– znaczenie sygnałów wymaga operacji intelektualnych, bardzo złożonych;
– konsekwencją zakłócenia w komunikacji, poczucie bycia niezrozumiałym i dezorientacji co do intencji partnera jest wycofanie się, izolowanie się lub manifestowanie zachowań w formie krzyku, płaczu, autoagresji, które mogą sugerować nieprzystosowanie społeczno-emocjonalne danej osoby; zachowania te są wołaniem o pomoc i wsparcie.
Pozytywną stroną kształtowania systemu komunikacji wspomagającej są:
– sukces w zakresie komunikacji, dzięki której osoby z trudnościami w porozumiewaniu się mogą pytać, opowiadać, wyrażać uczucia, myśli, czyli pokonywać bariery w kontaktach interpersonalnych, są niezależne;
– postrzeganie osoby jako nadawcy zdolnego do mówienia – dyskursu;
– atmosfera swobodnej komunikacji.
Wszystkie rozwiązania w AAC mają na celu kształtowanie postawy komunikacyjnej, która jest sposobem zachowania się oraz wyraża się chęcią bycia odbiorcą i nadawcą informacji. Od ukształtowania się postawy komunikacyjnej zależy cały los edukacji językowej dziecka. Dlatego, jak zaznacza A. Smyczek (2008, s. 73):
[…] wspomaganie rozwoju porozumiewania się małego dziecka za pomocą technik i strategii AAC trzeba rozumieć raczej jako stwarzanie warunków do ujawniania się i doskonalenia umiejętności, których zalążki tkwią w dziecku i wynikają bezpośrednio z jego rozwoju, niż jako wykonywanie zadań zupełnie nowych, oderwanych.
Zainteresowanym omawianą problematyką polecamy do indywidualnego studiowania AAC książkę pod redakcją J.J. Błeszyńskiego Alternatywne i wspomagające metody komunikacji (2006, 2008), która całościowo i systematycznie prezentuje zagadnienie. Zachęcamy również do zapoznania się z wyborem bibliograficznym polskich prac na temat AAC, z podziałem na systemy i specyfikę użytkowników, która znajduje się w aneksie rekomendowanej książki.
Na zakończenie należy podkreślić za M. Zaorską (2008, s. 13), że dzięki
[…] zaangażowaniu, wysiłkowi znacznego grona specjalistów – fascynatów, bezgranicznie oddanych swojej profesji i działaniom na rzecz dobra człowieka z niepełnosprawnością, wprowadzane są nowe rozwiązania w zakresie pomocy człowiekowi w nawiązywaniu, utrzymywaniu i doskonaleniu interakcji komunikacyjnych w sposób alternatywny, tj. wykorzystujący gest, obraz, symbol graficzny itd.
Pytania i zalecenia kontrolne:
1. Omów niejęzykowe i językowe sposoby porozumiewania się ludzi.
2. Zdefiniuj terminy: „komunikacja wspomagająca”, „komunikacja alternatywna”.
3. Zapoznaj się z systemami znaków komunikacji wspomagającej. Zastosuj np. Piktogramy lub Makaton w pracy indywidualnej z dzieckiem.
4. Przedstaw misję ISAAC.
5. Omów założenia teoretyczne S. Grabiasa na temat kompetencji komunikacyjnej, kompetencji językowej i kulturowej.
6. Przedstaw ideę wspomagania mowy dzieci z uszkodzonym narządem słuchu. Wyjaśnij skróty PJM i SJM.
7. Omów uwagi do wczesnej interwencji komunikacyjnej wobec dzieci z zaburzeniami mowy opracowane przez W. Loebl w książce: Alternatywne i wspomagające metody komunikacji pod red. J.J. Błeszyńskiego (Impuls, Kraków 2008).
8. Zapoznaj się z narzędziem opracowanym przez M. Grycman (2008) do monitorowania i dokumentowania efektów stosowania systemów komunikacji alternatywnej.
Bibliografia
Bobińska-Domżał A. (2010), Zobacz, co mówię – osoby korzystające z alternatywnej i wspomagającej komunikacji w rodzinie, szkole i społeczeństwie [w:] J. Wyczesany (red.), E. Dyduch (współpraca), Krakowska pedagogika specjalna, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków.
Błeszyński J. (red.) (2006, 2008), Alternatywne i wspomagające metody komunikacji, Impuls, Kraków.
Brzdęk E. (2009), Strategie przygotowawcze do wprowadzania systemów komunikacji alternatywnej i wspomagającej w ramach terapii pedagogicznej i logopedycznej [w:] B. Oszustowicz, V. Lechta (red.), Teoretyczne i praktyczne aspekty terapii pedagogicznej osób z niepełnosprawnością, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków.
Czajkowska-Kisil M. (2006), Dwujęzyczne nauczanie głuchych w Polsce, „Szkoła Specjalna”, nr 4.
Grycman M. (red.) (2004), Wiem, czego chcę, Stowarzyszenie „Mówić bez słów”, Warszawa.
Grycman M. (2008), Efektywność stosowania systemów komunikacji alternatywnej i wspomagającej u dzieci i młodzieży z ciężkimi zaburzeniami porozumiewania się na przykładzie Samodzielnego Publicznego Ośrodka Terapii i Rehabilitacji dla Dzieci w Kwidzynie [w:] J.J. Błeszyński (red.), Alternatywne i wspomagające metody komunikacji, Impuls, Kraków.
Gunia G. (2006), Terapia logopedyczna dzieci z zaburzeniami słuchu i mowy. Wybrane problemy teorii i praktyki surdologopedycznej, Impuls, Kraków.
Gunia G. (2007), Metody alternativnej a odpornej komunikacie uplatnovane v Polsku [w:] V. Lechta, J. Hucik (red.), Otvorsa efeta,