Polecana literatura

      Lechta V. i in. (1995), Diagnostika narušenej komunikačnej schopnosti, Vydavatelstvo Osveta, Martin.

      Lechta V. i in. (2002), Terapia narušenej komunikačnej schopnosti, Vydavatelstvo Osveta, Martin.

      Škodová E. i in. (2003), Klinická logopedie, Portál, Praha.

      2. Komunikacja alternatywna

      Każdy człowiek odczuwa potrzebę komunikowania się z innymi, dlatego musi mieć swobodny i nieograniczony wybór środków porozumiewania się uznawanych przez innych uczestników konwersacji. Osobom niemówiącym musimy stworzyć warunki, które umożliwią im przekazanie tego, co myślą, pragną, odczuwają, w oparciu o indywidualne możliwości przez nie posiadane, np. przez wykonanie prostego gestu, wskazanie na symbol. Gest lub symbol-znak nie są alternatywami wzajemnie się wykluczającymi. W naturalnych okresach kształtowania się mowy dzieci obserwujemy najczęściej zachowania: niewerbalne, następnie werbalno-niewerbalne i werbalne (G. Gunia 2006). Gesty i symbole są formami wspomagającymi słowne porozumiewanie się, mogą być stosowane z innymi systemami graficznymi, które odgrywają dominującą rolę w odniesieniu do osób z zaburzoną zdolnością komunikacji.

      W Polsce, tak jak w każdym innym kraju, wśród dzieci, uczniów i osób dorosłych diagnozujemy zaburzoną zdolność komunikacji, w tym słowne porozumiewanie się – mowę. Według L. Kaczmarka (1977) zaburzenia mowy polegają na tym, że albo nie umiemy właściwie zbudować wypowiedzi, albo jej percypować. Problem zaburzeń komunikacji językowej najczęściej dotyczy trudności w porozumiewaniu się słownym, ale może on również dotyczyć czytania i pisania, czyli graficznego odpowiednika mowy (V. Lechta i in. 2002; V. Lechta 2006). Dla tych osób, które z powodu niepełnosprawności nie potrafią mówić, czytać i pisać, nie potrafią utrzymać długopisu lub ich pismo jest nieczytelne, czyli mają opóźniony rozwój mowy lub zaburzenia mowy, stworzono komunikację wspomagającą i alternatywną.

      W drugiej połowie XX wieku wzrosło zainteresowanie badaniami na temat niejęzykowych metod i systemów komunikowania się oraz ustaleń w tym zakresie, tak istotnych w odniesieniu do osób z trudnościami w porozumiewaniu się. W uchwalonej przez Organizację Narodów Zjednoczonych Konwencji praw osób niepełnosprawnych (2007) uznaje się nie tylko równość szans osób niepełnosprawnych, ich prawo do integracji społecznej, do samodzielnego i niezależnego życia, ale także – różne sposoby komunikacji. Artykuł 21 Konwencji (2007, s. 20) przyjmuje różne sposoby porozumiewania się ludzi za pomocą języka mówionego, migowego i innych form przekazu niewerbalnego, czyli uznanie komunikacji, która przebiega różnymi drogami, tj.: mową, pismem czarnodrukowym, pismem Braille’a, a także w formie tekstu wyświetlanego, czytanego przez lektora, czy za pomocą dotyku. Jest to równoznaczne z uznaniem komunikacji wspomagającej i alternatywnej oraz zapewnieniem osobom niepełnosprawnym pomocy w komunikowaniu się za pośrednictwem profesjonalnych tłumaczy (w przypadku osób głuchych języka migowego). W Danii oferuje się osobom niesłyszącym telefon tekstowy, a do rozmów pomiędzy osobami słyszącymi i niesłyszącymi lub niemówiącymi powołano całodobowy serwis do obsługi telekomunikacji. Z kolei w Niemczech wsparciem w czynnościach życia codziennego jest dla osób z niepełnosprawnością słuchu lub mowy asystent z zakresu komunikacji dotykowej lub pisanej – tłumacz języka migowego (G. Gunia 2007). Asystent może korzystać z urządzeń elektroakustycznych wspomagających komunikację.

      Mowa nie jest więc jedynym środkiem porozumiewania się ludzi, ale powszechność słownej komunikacji sprawia, że większość z nas nie zwraca uwagi na inne sposoby przekazywania informacji. Stosunek mowy do różnych aktów językowego porozumiewania się oraz współzależność poszczególnych jej części ilustruje schemat.

      Schemat 1. Stosunek mowy do innych aktów językowego porozumiewania się

      Źródło: L. Kaczmarek 1991, s. 8.

      2.1. Ustalenia terminologiczne na temat komunikacji wspomagającej i alternatywnej

      Komunikacja wspomagająca i alternatywna (AAC – Augmentative and Alternative Communication) była początkowo definiowana jako metody

      […] porozumiewania się, które mogą być stosowane razem z mową w celu podniesienia efektywności komunikacji (wspomagające), i te, których można użyć zamiast mowy (alternatywne) (A. Warrick 1999, s. 4).

      Współcześnie przyjmuje się, że komunikacja alternatywna „jest metodą porozumiewania się używaną zamiast mowy” (A. Warrick 1999, s. 2). Jej przykładem jest język migowy stosowany przez osoby głuche. Terminem „komunikacja wspomagająca” określamy sposób, w jaki ludzie przekazują informacje w sytuacji, gdy otoczenie nie rozumie ich wypowiedzi, czyli obejmuje wszelkie sposoby porozumiewania się (M. Piszczek 2005). Z ustaleń W. Loebl (2008, s. 21) wynika, że:

      […] komunikacja wspomagająca i alternatywna […] jest używana do określenia odmiennych sposobów porozumiewania się. Komunikacja wspomagająca jest definiowana jako proces wspomagania zdolności mówienia, alternatywna zaś – jako proces przyswajania zastępczych sposobów dla zapewnienia substytutu braku mowy dźwiękowej.

      Komunikację wspomagającą dzielimy na:

      – naturalną, w której przekazujemy informację językiem ciała, ale nie stosujemy pomocy komunikacyjnych, tylko za pomocą systemu gestów, mimiki przekazujemy informacje; nasze potrzeby, uczucia często przekazujemy za pomocą komunikacji wspomagającej naturalnej, np. radość przekazujemy uśmiechem lub klaszcząc w dłonie;

      – specjalistyczną – wymagającą od nadawcy i odbiorcy wykorzystania pomocy do przekazania informacji, np.: fotografii, obrazków, języka piktograficznego lub napisu (za: M. Piszczek 2005).

      W Polsce najczęściej stosuje się następujące systemy znaków komunikacji alternatywnej i wspomagającej (por. J. Błeszyński 2006, 2008; M. Grycman 2004; S. Von Tetzchner, H. Martinsen 2002; A. Bobińska-Domżał 2010; E. Brzdęk 2009):

      – przestrzenno-dotykowe, np. klocki słowne Premacka;

      – manualne (język migowy);

      – graficzne, np.: obrazki, fotografie, system Blissa, piktogramy (Pictogram Ideogram Communication – PIC, Picture Communication System – PCS);

      – dotykowe, np.: alfabet punktowy do dłoni, system Braille’a;

      – łączone, np. Makaton.

      2.1.1. Język migowy

      Jednym z pierwszych systemów komunikowania się osób niemówiących był system Blissa, przy czym język

---

Скачать книгу