Tot die dood ons skei. Schalk Schoombie
Читать онлайн книгу.
as ’n “epidemie” of “siekte” – eie wit Afrikaner-gesinne.
Die vinger is gewys na die Afrikaners se tradisionele patriargale stelsel wat die man aan die hoof van die huis en in beheer van die gesin plaas, en wat aanleiding gegee het tot ’n verwronge sin vir verantwoordelikheid. In Satanism and Family Murder in Late Apartheid South Africa haal Nicky Falkof ’n berig uit die Pretoria News van 14 Junie 1988 aan: “’n Mens wil nie nóg sout in die wonde vryf in ’n tyd dat die Afrikaner links en regs verguis en gekasty word nie, maar die ongemaklike gewaarwording van herkenning … vereis [dat ons] ’n hand in eie boesem steek. Die feit dat gesinsmoorde meestal onder Afrikaners voorkom, word verklaar deur stellings soos dat die Afrikaner beskikkingsreg op homself neem, dat hy ’n outoritêre persoonlikheid het, dat hy rigied in sy denke is, met ’n paranoïese vrees vir eksterne bedreigings en dat hy nie sy vrese en frustasies kan verwerk nie.”
As gevolg van dié “hand in eie boesem steek” het die destydse Departement van Gesondheid en Ontwikkeling die RGN gevra om te kyk of dit waar is dat gesinsmoorde sinoniem is met die Afrikaner. Gevolglik het die eerste akademiese studie van gesinsmoord in Suid-Afrika in 1992 verskyn. Ronald Graser, destyds verbonde aan die Nasionale Instituut vir Misdaadvoorkoming en Rehabilitasie van Oortreders van Suid-Afrika (NIMRO), het vier jaar lank onderhoude gevoer met oorlewendes en familielede van nege gesinne en bronne soos koerantberigte en nadoodse ondersoeke bestudeer.
In dié stadium was daar ’n paar studies en tydskrifartikels waarin kenners aangehaal is wat te kenne gegee het dat dit inderdaad so is – gesinsmoord is eie wit Afrikaner-mans – maar Graser se studie, A Study of Selected Cases of Family Murder in South Africa, het moontlik as gevolg van die akademiese benadering almal se vermoedens finaal bevestig: In ses van die gevalle wat hy ontleed het, was die moordenaar die pa en in drie die ma, almal was blank en sewe was Afrikaans.
Verder het sy berekening dat daar tien gesinsmoorde in 1983 was en 17 in 1985 op ’n toename en frekwensie gedui wat inderdaad in die dae voor die internet, toe daar nie elke vyf minute vars nuus was nie, na ’n epidemie moes gelyk het.
GEVALLESTUDIE
Dalk was dit karma
Op Saterdagaand 10 Februarie 1996 het polisiesersant Uyslen Nel (27) langs die hoofpad tussen Despatch en Uitenhage in die Oos-Kaap afgetrek en sy vrou Natasja (25) en hul twee seuns, Marius (4) en Robin (2), met ’n AK47 doodgeskiet.
Hy het eers vir Natasja en toe vir Marius geskiet. Daarna het hy die geweer na Robin gedraai. Tydens die verhoor het Uyslen aan ’n sielkundige gesê dat Robin se beangste krete soos die “geskree van bordkryt op ’n swartbord” was en dat hy hom moes stilmaak.
Aanvanklik het Uyslen die polisie vertel dat die motor gaan staan het en dat sy gesin deur onbekende aanvallers vermoor is terwyl hy gaan hulp soek het. Volgens sielkundige verslae wat by die hof ingedien is, was Uyslen depressief en het hy maande lank getob en planne beraam oor hoe hy sy gesin gaan uitwis. Die verslae dui ook aan dat hy ongelukkig was in sy huwelik. Uyslen het onder meer aan die psigiater Anton Potgieter gesê: “As ek dalk ’n vriend gemaak het, dan was my vrou nie daaroor gelukkig nie … Sy het bly sê ek is nie ’n pa se gat werd nie. Die huis was meestal onnet. Sy het geld sinloos vermors en die kinders heeltemal bederf. As ek iets verbied het, het sy dit toegelaat.”
As lid van die polisie se botsingseenheid in Pretoria het hy “meer lyke gesien en opgelaai as wat ek [hy] in my hele lewe ontbyt geëet het”. Dit het hom egter koud gelaat en in die vroeë negentigerjare het hy twee of drie keer ’n polisiesielkundige daaroor gaan spreek, maar het nie opvolgbehandeling ontvang nie.
In 1994 is hy verplaas na die onluste-eenheid in Port Elizabeth sonder om die vereiste sielkundige toets af te lê. Daar was hy lid van die reaksiemag en het daagliks onder groot stres en spanning gewerk.
Teen die einde van die volgende jaar het Uyslen besluit om sy gesin te vermoor. Eers het hy ’n vriend gevra om dit te doen, maar toe dié weier het hy besluit om dit self te doen. Uyslen het gereken dat sy polisie-ondervinding hom ’n vyftig-vyftig kans gee om daarmee weg te kom. (Dié vriend se getuienis in die hof was deurslaggewend in sy skuldigbevinding.)
Ná die moorde het Uyslen van die gesteelde AK47 ontslae geraak, maar ’n onwettige pistool in die huis agtergelaat. Later het hy erken dat hy wou hê die speurders moes dit vind “want ek wou nie meer met die misdaad wegkom nie”.
’n Week ná die moorde het Uyslen se depressie opgeklaar.
Potgieter het getuig dat hy nie sy vinger kon lê op ’n sneller wat Uyslen genoop het om sy gesin te vermoor nie. In sy uitspraak het regter Mickey Jennet gesê dat die enigste gevolgtrekking wat hy kan maak, is dat Uyslen ’n geldelike motief gehad het om Natasja te vermoor: Sy het ’n lewensversekeringspolis gehad wat met haar dood R145 000 aan hom sou uitbetaal. Maar, het hy gesê: “Ek kan hoegenaamd geen rede vind vir die moorde van die kinders nie.”
Van Uyslen se kennisse het gemeen dat hy getraumatiseer was uit die aard van sy werk en in die hof het ’n prentjie vorendag gekom van ’n man wat as kind ’n kat doodgeskok het en as volwassene ’n bottel brandewyn per dag gedrink het en op rondloperkatte en -honde geskiet het. Uyslen en ’n kollega het twee beeste na die Nels se motorhuis gelok, hulle doodgeskiet met ’n pistool met ’n knaldemper, geslag en die vleis weggegee. (Uyslen het die kollega, Christo Gouws, daarvan verdink dat hy ’n verhouding met Natasja het.) Ná sy geliefde Jack Russell doodgery is, het Uyslen die vel laat brei en saans oor sy kopkussing gegooi.
Uyslen is drie keer lewenslange tronkstraf opgelê met ’n bykomende vyf jaar en ses maande vir die besit van ’n gesteelde AK47.
In die tronk het Uyslen onder meer ’n diploma as elektrisiën en BA-graad in opvoedkunde behaal. Hy is in Oktober 2014 op parool vrygelaat en het weer getrou. Terwyl hy op 30 November 2015 aan die bedrading van ’n kliënt se huis gewerk het, is hy doodgeskok.
– Beeld, 26 Oktober 1996, http://www.heraldlive.co.za/news/2015/12/01/family-killer-uyslen-nel-electrocuted-working/
Ondanks die hardnekkige persepsie dat gesinsmoord ’n Afrikaner-verskynsel is, lyk die werklikheid vandag anders – en talle van die bydraende faktore wat drie dekades gelede aan wit Afrikaner-mans toegeskryf is, geld deesdae ewewel vir ander Suid-Afrikaanse bevolkingsgroepe.
“Die meeste Suid-Afrikaners, ongeag ras, is gefrustreerd en soos drukkokers waarin die druk heeltyd opbou en wat enige oomblik kan ontplof,” sê Shelton Kartun, Suid-Afrikaanse hoof van die internasionale The Anger & Stress Management Centre. “Suid-Afrikaners se frustrasies is eie aan Suid-Afrika en word veroorsaak deur misdaad, korrupsie, politiek, stakings, infrastruktuur wat verval, inflasie, die swak rand, armoede en behuising, gebrekkige gesondheidsorg en ’n swak onderwysstelsel. Gekombineer met hoë stresvlakke skep dit angstigheid, buierigheid en uiteindelik woede-uitbarstings, vroue- en kindermishandeling en intieme-vrouemoord.
“Mans is spesifiek woedend weens stres, frustrasie, finansiële druk, probleme in hul verhoudings, misdaad, jaloesie, patriargale sienings, persoonlike probleme met verstoting en mense wat hulle in die steek laat, onsekerheid, mishandeling en uiters streng dissipline in hul kinderjare, ’n gebroke ouerhuis en ’n gebrek aan goeie rolmodelle.”
Hy noem voorts dat Afrikaner-huishoudings tradisioneel baie streng is en dat dit ook ’n bydraende faktor kan wees. “Seuns word geleer om ‘bakleiers’ te wees of om stil te bly en nie te wys hoe hulle voel nie. Hulle word aggressiewe, beherende volwassenes wat ander boelie en selfs mishandel en uitloop op huishoudelike geweld, drankmisbruik en intieme-vrouemoord.”
Hannes Venter, Kartun se kollega, voeg by dat dit nie net Afrikaner-mans is wat van kleins af geleer word om hul emosies op te krop en nie te wys wanneer hulle ontsteld of ongelukkig is nie. “Swart en Moslem-gemeenskappe [leer ook mans] om jou mond te hou en jou werk te doen. Ons is álmal woedend.” Daarbenewens is swart mense gefrustreerd, teleurgesteld en kwaad omdat alles waarop hulle in die nuwe Suid-Afrika gehoop het tot dusver nie gerealiseer het nie.
Venter sê in ’n 2014-onderhoud met Rooi Rose: “Mense kyk die subtieler vorme van woede mis. Ons dink ons is kalm en maar net teleurgesteld of geïrriteerd, of dalk selfs net