Иқтисодиёт қандай тузилган. Ха-Джун Чанг
Читать онлайн книгу.
ва Шарқий Европадан (шу жумладан Россия) анча юқори бўлиб, улар уч баравар секин ўсган (0,04 фоиз). Демак, 500-йил ичида маҳаллий аҳолининг даромади атиги 22 фоизга ошган. Агар Ғарбий Европа тошбақа каби ҳаракат қилса, бошқа мамлакатлар шиллиқуртни эслатар эди.
Капитализм 16-асрда пайдо бўлган. Аммо унинг тарқалиши шунчалик секин эдики, унинг туғилган кунини аниқ белгилаш мумкин эмас. 1500-1820-йиллар оралиғида Ғарбий Европада аҳоли жон бошига даромаднинг ўсиш суръати ҳали ҳам 0,14 фоизни ташкил этар, бу ўрта асрлардаги каби (0,12 фоиз) эди. Буюк Британия ва Нидерландияда бу кўрсаткичнинг ўсишининг тезлашиши 18-асрнинг охирида, айниқса пахта матолари ва қора металлар ишлаб чиқариш тармоқларида кузатилди.
Натижада, 1500-йилдан 1820-йилгача Буюк Британия ва Голландия жон бошига иқтисодий ўсиш суръатларига мос равишда 0,27 ва 0,28 фоизга эришдилар. Гарчи бу рақамлар замонавий стандартларга кўра жуда кичик бўлса-да, улар Ғарбий Европадаги ўртача кўрсаткичдан икки баравар кўп эди. Бу бир қатор ўзгаришларга олиб келди.
Дастлаб, дунёни англашда кўпроқ "рационал" ёндашувларга нисбатан маданий силжиш юз берди, бу замонавий математика ва фанларнинг ривожланишига ҳисса қўшди. Бу ғояларнинг кўпчилиги дастлаб араб дунёси ва Осиёдан олинган, лекин Ғарбий Европа олимлари 16-17-асрларда ўзларининг янгиликларини қўшдилар. Замонавий математика ва бошқа фанларнинг асосчилари Коперник, Галилей, Ферма, Ньютон ва Лейбниц ўша даврда фаолият кўрсатганлар. Илм-фаннинг ривожланиши бутун иқтисодиётга дарҳол таъсир кўрсатмади, балки кейинчалик билимларни тизимлаштириш ва технологик янгиликларни одамларга нисбатан камроқ боғлиқ қилиш имконини берди, шунинг учун уларни осонлик билан етказиш мумкин эди. Буларнинг барчаси янги технологияларнинг тарқалишига ва натижада иқтисодий ўсишга ёрдам берди.
18-асрда ишлаб чиқаришнинг механизациялашган тизимининг пайдо бўлишидан дарак берувчи бир қанча янги технологиялар пайдо бўлди, айниқса, тўқимачилик, пўлат ва кимё саноатида. Адам Смитнинг игна заводи сингари, 19-аср бошидан бери кенг тарқалган узлуксиз йиғиш линиялари ёрдамида нозик меҳнат тақсимоти ривожланди.
Ушбу янги ишлаб чиқариш технологияларининг пайдо бўлишида кўпроқ даромад олиш, шунинг учун кўпроқ сотиш, маҳсулот ҳосилдорлигини ошириш истаги бошқача айтганда, капиталистик ишлаб чиқариш усулининг тарқалиши асосий омил бўлди. Смит ўзининг меҳнат тақсимоти назариясида таъкидлаганидек, маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг кўпайиши меҳнатнинг чуқурроқ тақсимланишига имкон беради, бу эса кейинчалик унумдорликнинг ошишига ва шунга мос равишда маҳсулот ишлаб чиқаришнинг янада кўпайишига олиб келади.
Капиталистик ишлаб чиқаришнинг янги воқеликларига мослашган янги иқтисодий институтлар вужудга келди. Бозор операцияларининг кенг тарқалиши билан банклар уларни таъминлаш бўйича хизматларни