Иқтисодиёт қандай тузилган. Ха-Джун Чанг
Читать онлайн книгу.
балки тобора кўпроқ молиявий воситалар (фючерс, опционлар, своплар) ва MBS (активлар билан таъминланган қимматли қоғозлар), CDO (гаровли қарз мажбуриятлари) ва CDS (кредитнинг стандарт своплари) каби молиявий маҳсулотлар бозорларини ўз ичига олади . (Хавотир олманг, мен 8-бобда буларнинг барчаси нимани англатишини тушунтираман). Охир оқибат, молиявий инқироз даврида, бошқалар қарз беришни хоҳламаса, тизим охирги инстансия кредитори вазифасини бажарадиган ва чекловсиз кредит берадиган марказий банкка таянади. Дарҳақиқат, марказий банкнинг йўқлиги Смит даврида молиявий ваҳималарни бошқаришни жуда қийинлаштирди.
Бугунги кунда молия бозори иштирокчиларининг ҳаракатларини тартибга солувчи кўплаб қоидалар мавжуд: ўз капиталига кўп миқдорда қарз беришлари мумкин; акцияларини сотаётган компаниялар ўзлари ҳақидаги қандай маълумотларни ошкор қилишлари керак; молиявий институтларга қандай турдаги активларни эгаллашга рухсат берилган (масалан, пенсия жамғармалари хавфли активларни олмаслиги мумкин). Буларнинг барчасига қарамай, молиявий бозорларнинг кўплиги ва мураккаблиги уларни тартибга солишни қийинлаштирди – бунинг тасдиғини 2008-йилги жаҳон молиявий инқирозидан кейин кўрдик.
Хулоса: ҳақиқий дунё ўзгаришлари ва иқтисодий назариялар
Бу ҳайратланарли фарқларга қараб, сўнгги икки ярим аср давомида капитализм жуда катта ўзгаришларни бошдан кечирди, деган хулосага келиш мумкин. Смит томонидан таъкидланган баъзи асосий тамойиллар ўз кучини сақлаб қолса-да, улар фақат энг умумий маънода тегишли. Мисол учун, тижорат компаниялари ўртасидаги рақобат, худди Смит схемасида бўлгани каби, ҳали ҳам капитализмнинг асосий ҳаракатлантирувчисидир. Аммо бу мижозларнинг дидига мослашиб, маълум бир технологиядан фойдаланиш самарадорлигини ошириш орқали ғалаба қозонадиган кичик, тушунарсиз компаниялар учун ишламайди. Бугунги кунда рақобат нафақат нархларга таъсир қилиш, балки қисқа вақт ичида технологияни кейинги босқичга олиб чиқиш , брендлар ва рекламалар орқали истеъмолчиларнинг дидини бошқариш қобилиятига эга бўлган йирик трансмиллий корпорациялар орасида (Apple ва Samsung ўртасидаги жангни ўйлаб кўринг) олиб борилмоқда. Иқтисодиёт қанчалик буюк бўлса, у ўз вақтини ва муҳитини акс эттиради. Уни самарали қўллаш учун биз назария ёрдамида таҳлил қилмоқчи бўлган аниқ бозорлар, тармоқлар ва мамлакатларни тавсифловчи технологик ва ташкилий кучларни яхши билишимиз керак. Шунинг учун агар биз турли хил иқтисодий назарияларни тўғри контекстда тушунмоқчи бўлсак, капитализм қандай ривожланганлигини билишимиз керак. Бу масалани кейинги бобда кўриб чиқамиз.
Ҳ.-Ж. ЧAНГ. Нарвондан узоқлашиш: Тарихий нуқтаи назардан ривожланиш стратегияси (Лондон: Мадҳия, 2002).
Р. ХЕЙЛБРОНЕР ВA В. МИЛБЕРГ. Иқтисодий жамиятнинг шаклланиши, 13-нашр (Бостон: Пеарсон, 2012).
Г. ТҲЕРБОРН. Дунё: Янги бошланувчилар учун қўлланма (Кембриж: Полити, 2011).
3. БИЗ БУ ЕРГА ҚАНДАЙ КEЛДИК? КАПИТАЛИЗМНИНГ