Poważne konsekwencje zdrowotne może mieć też niedostatek zachowań prozdrowotnych, w tym niski poziom lub brak aktywności fizycznej. Wśród respondentów badania GUS z 2014 roku jedynie 27,8% osób w wieku 20–49 lat uprawiało sport. Odsetek ten dramatycznie maleje w kolejnych dekadach życia od 37,2% osób w wieku 20–29 lat do 19,3% osób w wieku 40–49 lat. Równocześnie średni czas przeznaczany w tygodniu na uprawianie sportu zmniejsza się z dwóch godzin do pół godziny (odpowiednio 61,7 ± 132,1 minut w trzeciej dekadzie życia oraz 29,2 ± 92,2 minut w piątej dekadzie życia). Konsekwencją tego jest rosnący odsetek osób z nadmierną masą ciała (BMI > 25 kg/m²). W całej grupie 20–40 lat wynosił on 44,5%, a w kolejnych dekadach odpowiednio 28,6%, 46,9% oraz 56,9%.

      Przykłady innych badań na temat zdrowia reprodukcyjnego

      Tematy związane ze zdrowiem reprodukcyjnym i życiem seksualnym od lat włączane są do wieloaspektowych sondaży na temat stanu zdrowia. Należy jednak wspomnieć o inicjatywach zorientowanych ściśle na tę tematykę. Przykładem może tu być badanie 20 tysięcy kobiet, średnio w wieku 27,7 roku, które dotyczyło między innymi ich wiedzy na temat cyklu menstruacyjnego, korzystania z opieki ginekologicznej oraz stosowania antykoncepcji11.

      W ramach Narodowego Programu Zdrowia finansowany jest wieloletni projekt badawczy „Dwa Serca”, zaplanowany na lata 2016–2020. Są to badania na temat żywienia i aktywności fizycznej kobiet ciężarnych oraz ich wiedzy w tym zakresie. Projekt pomoże ocenić wpływ odżywiania się i aktywności fizycznej kobiet na przebieg ciąży i rozwój dziecka. W toku opracowania wyników pilotażowych skoncentrowano się na wiedzy kobiet na temat żywienia w ciąży (składniki odżywcze, wielkość porcji) i optymalnego przyrostu masy ciała, oceniając zarazem jakość zbudowanych narzędzi badawczych (kwestionariuszy)12.

      Różne organizacje podejmowały ponadto w ciągu ostatnich kilkunastu lat inicjatywy publikowania raportów o zdrowiu kobiet i mężczyzn, akcentując zagadnienia zdrowia reprodukcyjnego. Przykładem tego jest opracowany i wydany w 2007 roku ze środków UNFPA, UNDP oraz Ministerstwa Zdrowia raport o kobietach w wieku 15–49 lat pod redakcją prof. Tomasza Niemca13. Raporty o zdrowiu Polaków wydaje też Medicover, koncentrując się na grupie w wieku produkcyjnym i szacując koszty ekonomiczne problemów zdrowotnych14.

      Zdrowie seksualne a zdrowie publiczne

      Na koniec tej wstępnej części, stanowiącej tło badań własnych, warto zwrócić uwagę na szerszy kontekst prowadzonych badań. Po pierwsze należy zastanowić się, w jakim stopniu zdrowie seksualne może wpływać na ogólny stan zdrowia człowieka. Po drugie warto prześledzić główne dokumenty strategiczne w obszarze zdrowia seksualnego. Po trzecie powstaje pytanie, które z dotychczas realizowanych programów interwencyjnych okazały się skuteczne i jaki mógłby być idealny system zbierania danych wspomagających inicjowanie i ewaluację dobrych programów interwencyjnych.

      Holistyczna koncepcja zdrowia człowieka jest już ogólnie znana i akceptowana15. Podstawowe wymiary zdrowia obejmują zdrowie fizyczne, psychiczne (w znaczeniu emocjonalnym i poznawczym) oraz społeczne. W wielu opracowaniach wymieniane są również inne wymiary, w tym szczególnie zdrowie duchowe, ale też właśnie seksualne. Zdrowie seksualne, według definicji WHO, to zespół biologicznych, emocjonalnych, intelektualnych i społecznych aspektów życia seksualnego, ważnych dla pozytywnego rozwoju osobowości, komunikacji i miłości. Zwraca się także uwagę na wolność od przymusu, ochronę przed przemocą i zdobycie umiejętności odpowiedniego rozwiązywania problemów. Z seksualnością człowieka jest też związane zdrowie reprodukcyjne. Kobiety i mężczyźni mają prawo do informacji, dostępu do bezpiecznych, skutecznych i akceptowanych metod regulacji płodności oraz do opieki zdrowotnej związanej z ciążą i porodem.

      W historii ostatnich kilkudziesięciu lat dotyczącej ewolucji poglądów na temat seksualności człowieka można wskazać wiele punktów przełomowych odnoszących się do kolejnych działań podejmowanych przez WHO, na przykład:

      W tym ostatnim raporcie przedstawiono tzw. rozetę zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego, wskazując na osadzenie obu tych pojęć w holistycznej koncepcji zdrowia, wzajemne powiązania, ale też różnice (i pułapki związane z utożsamianiem ich ze sobą lub z dominacją jednej sfery). Zdefiniowano ponadto wiele innych kluczowych zasad, na których powinny opierać się programy interwencyjne, w tym respektowanie i ochrona praw człowieka, wielopoziomowość czynników warunkujących, wielorakość potrzeb w różnych fazach życia i w różnych populacjach, podejście pozytywne i oparte na dowodach, jak również szerszy kontekst społeczny i kulturowy.

      Poza raportami i publikacjami ściśle poświęconymi zdrowiu seksualnemu można zwrócić uwagę na rosnące zainteresowanie zdrowiem psychicznym i umiejscowienie życia seksualnego wśród czynników warunkujących dobrostan psychiczny. W niektórych projektach oraz inicjatywach podkreśla się jedynie wybrane zagadnienia i wpływ negatywnych doświadczeń na zaburzenia zdrowia psychicznego. Przykładem tego może być uwypuklenie problemu przemocy wobec kobiet w opracowaniach World Mental Health Initiative19,20.

      Celowe także wydaje się kompleksowe podejście do zdrowia psychicznego i ukazanie życia seksualnego jako czynnika wzmacniającego zdrowie psychiczne. Autorzy obszernego przeglądu literatury opublikowanego w grudniu 2019 roku w czasopiśmie European Neuropsychopharmacology21 zidentyfikowali 14 kluczowych obszarów, które determinują radzenie sobie z codziennym stresem życiowym i produktywne funkcjonowanie. Znajomość tych obszarów powinna być wykorzystywana w profilaktyce uniwersalnej i selektywnej. Były to: (i) kompetencje w dziedzinie zdrowia psychicznego rozumiane w kategoriach health literacy; (ii) stosunek do zaburzeń psychicznych, (iii) postrzeganie siebie i wartości, (iv) umiejętności poznawcze, (v) osiągnięcia zawodowe lub w nauce, (vi) emocje, (vii) zachowania, (viii) strategie samozarządzania, (ix) umiejętności społeczne, (x) rodzina i znaczące relacje z innymi ludźmi, (xi) zdrowie fizyczne, (xii) zdrowie seksualne, (xiii) sens życia, (xiv) jakość życia. Oznacza to docenienie znaczenia zdrowia seksualnego i zachętę do prowadzenia dalszych badań empirycznych w dziedzinie dobrego zdrowia psychicznego także w tym kontekście.

      Doświadczenia wielu krajów wskazują, że troska o zdrowie seksualne powinna być częścią działań z zakresu zdrowia publicznego. Hogben i in.22 dokonali systematycznego przeglądu 2784 opracowań opisujących programy interwencyjne dotyczące zdrowia seksualnego, które przeprowadzono w Stanach Zjednoczonych. W efekcie