Zdrowie i życie seksualne Polek i Polaków w wieku 18-49 lat w 2017 roku. Zbigniew Izdebski
Читать онлайн книгу.
href="#n23" type="note">23, analizowali programy w sześciu obszarach (domenach) zgrupowanych na trzech poziomach. Po pierwsze zakłada się, że można oddziaływać na czynniki indywidualne (poziom pierwszy, dwie domeny), takie jak wiedza, postawy i normy lub intencje. Po drugie w sferze czynników zewnętrznych (poziom drugi, trzy domeny) zwraca się uwagę na opiekę medyczną, komunikację i zachowania seksualne. Po trzecie analizowane są skutki zdrowotne jako poziom trzeci. Te trzy poziomy i sześć domen wzajemnie na siebie oddziałują. Jest to podejście o tyle nowatorskie, że nie koncentruje się jedynie na wskaźnikach negatywnych (jak ciąże nieletnich, zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową, przemoc na tle seksualnym). Ważną jego cechą jest również nacisk na opiekę medyczną, w co włącza się dostęp do leczenia i usług prewencyjnych.
Drugi ważny podział wynikający z opracowania Hogbena i in. dotyczy odbiorców programów. Wyróżniono programy skierowane do ogółu dorosłych (w tym tylko do kobiet i do obu płci), do studentów, rodziców, mniejszości seksualnych oraz innych grup wysokiego ryzyka wymagających specjalnej interwencji, takich jak osoby zakażone wirusem HIV.
Wdrożenie działań z zakresu zdrowia publicznego w obszarze zdrowia seksualnego wymaga opracowania wskaźników, które umożliwiłyby monitorowanie skuteczności, w co powinny być włączone wskaźniki odnoszące się do wymienionych powyżej domen. Część danych można uzyskać tylko z badań ankietowych, a ich powtarzalność jest warunkiem systematycznego śledzenia skali różnych zjawisk i ich uwarunkowań. Z tego względu prezentowane dalej w raporcie wyniki badań nad seksualnością Polaków w 2017 roku na tle zmian od 1997 roku wydają się być unikatowym materiałem empirycznym. Wpływa na to wielowątkowość kwestionariusza, ale też bardzo rozwinięty blok pytań na temat opinii społecznych na różne tematy związane z seksualnością. Na tle cytowanych powyżej źródeł danych znaczenie unikatowe mają analizy komunikacji (w tym rozmowy rodziców z dziećmi na tematy związane z seksualnością), a także wszelkie zestawienia dotyczące postaw i intencji.
PODSUMOWANIE
W rozdziale wstępnym nakreślono sytuację demograficzną i zdrowotną społeczeństwa, kładąc nacisk na grupę dorosłych poniżej 50. roku życia, która jest przedmiotem analiz w dalszej części raportu.
Z perspektywy ostatnich lat można zauważyć liczne negatywne zjawiska demograficze, które są powiązane z funkcjonowaniem współczesnych rodzin. Warto tu wymienić niską stopę urodzeń, niekorzystne zmiany we wzorcu płodności kobiet oraz w strukturze wieku populacji kobiet w okresie prokreacyjnym. Coraz mniej osób żyje w związku małżeńskim, wiek zawierania małżeństwa stale się podnosi i coraz więcej dzieci rodzi się w związkach nieformalnych. Dane dotyczące rozwodów ujawniają rozpad blisko jednej trzeciej małżeństw, co może wskazywać na rosnącą skłonność do zawierania małżeństw powtórnych. Zauważalny jest też coraz krótszy staż małżeński rozwodników. Inne, warte zaakcentowania procesy demograficzne to starzenie się społeczeństwa, odpływ ludności z miast oraz przekształcenie Polski z kraju emigracyjnego w kierunku kraju emigracyjno-imigracyjnego.
Omawiając sytuację zdrowotną, zwrócono uwagę na tendencję wzrostową zakażeń wirusem HIV (uległa zahamowaniu dopiero w 2018 roku) oraz tendencję wzrostową zachorowań na wybrane nowotwory złośliwe, które można wcześnie wykrywać (rak sutka u kobiet czy też rak jądra u mężczyzn). W zestawieniu z tymi statystykami odsetki osób wykonujących badania profilaktyczne wydają się bardzo niskie. Niepokojące są wskaźniki dotyczące zachowań związanych ze zdrowiem, jakie podejmują osoby dorosłe do 50. roku życia. Według badań GUS z 2014 roku papierosy codziennie paliło 24,6%, alkohol piło w każdym tygodniu 22,7%, a uprawianie sportu deklarowało tylko 27,8% respondentów w tej grupie wieku. Poza tym można mówić o epidemii nadwagi i otyłości – w grupie będącej przedmiotem analiz 44,5% miało BMI powyżej 25 kg/m2.
Kończąc rozdział wstępny, odwołano się do licznych dokumentów dotyczących zdrowia seksualnego i zdrowia reprodukcyjnego, traktując te dwa obszary jako część zdrowia publicznego.
III
Wprowadzenie metodologiczne
Porównanie wyników poszczególnych edycji badań nad seksualnością Polaków jest możliwe dzięki zastosowaniu spójnego podejścia metodologicznego w zakresie losowania próby miejscowości, doboru respondenta, a także schematu realizacji badania obejmującego wywiad face-to-face oraz ankietę przeznaczoną do samodzielnego wypełnienia przez respondenta w zakresie tematyki drażliwej społecznie.
W każdej edycji badania seksualności Polaków zapewniono reprezentatywność wyników dla badanych prób.
W zależności od stawianych celów ogólnych i szczegółowych w poszczególnych edycjach badań zakres wiekowy dobieranych prób był nieco inny (w 1997 roku: 15–59 lat; w 2001 roku: 15–49 lat; w 2005 roku: 15–49 lat; w 2011 roku: 15–59 lat i w 2017 roku: 18+). Aby w niniejszym studium umożliwić porównanie wyników wszystkich edycji, została wyodrębniona grupa 18–49 lat, która każdorazowo stanowiła jądro badania, definiowana poprzez zdolności rozrodcze zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Przedstawione w opracowaniu wyniki są reprezentatywne dla dorosłych Polaków w wieku prokreacyjnym, tj. 18–49 lat. W dalszej kolejności planowany jest raport obejmujący zagadnienia seksualności osób powyżej 50. roku życia. W tym natomiast raporcie dane z wcześniejszych edycji badań pochodzą z materiałów historycznych, podczas gdy opracowanie danych z 2017 roku było sporządzane na bieżąco jako pierwsza tak kompleksowa publikacja opierająca się na najnowszych wynikach.
Dobór próby i organizacja badań
Cały obszar Polski traktowano jako jedną dziedzinę badawczą, którą kolejno stratyfikowano i w ramach warstw dokonywano losowania. Pierwszym stopniem stratyfikacji był makroregion, co według nomenklatury podziału administracyjnego kraju i standardów unijnych odpowiada kategoriom NUTS 124. Każdy z makroregionów został następnie podzielony na warstwy ze względu na stopień zurbanizowania (odsetek mieszkańców miast). Z każdej z tych warstw wylosowano odpowiednią liczbę jednostek administracyjnych z prawdopodobieństwem proporcjonalnym do ich wielkości.
W każdym z wylosowanych obszarów ankieterzy przeprowadzili badanie, rekrutując odpowiednią liczbę osób według zadanych kwot, uwzględniających płeć, wiek oraz poziom wykształcenia respondentów.
Na potrzeby niektórych analiz dane surowe uzyskane z próby można poddawać procedurom ważenia, które zapewniają lepszą reprezentatywność z uwagi na płeć, wiek, miejsce zamieszkania i wykształcenie respondentów.
Informacje o strukturze populacji każdorazowo uzyskiwano z Głównego Urzędu Statystycznego (do czasu ogłoszenia wyników Spisu Powszechnego w 2011 roku struktura wykształcenia ustalana była przez firmę badawczą na podstawie własnych badań).
Technika realizacji
Zarówno opisana dalej ankieta do samodzielnego wypełnienia, jak również kwestionariusz wywiadu miały charakter narzędzia papierowego (PAPI – Pen & Paper Interview).
Ankieter, po zaproszeniu respondenta do badania (m.in. poinformowaniu go o tematyce i celach, anonimowości i poufności danych osobowych, również tych przekazanych w wywiadzie i ankiecie) oraz uzyskaniu zgody na udział w badaniu, przeprowadzał z nim wywiad. Po jego przeprowadzeniu ankieter wręczał badanemu ankietę do samodzielnego wypełnienia. W tej części badania ankieter nie brał czynnego udziału, ale pozostawał do dyspozycji respondenta na wypadek pytań z jego strony. Wypełniona przez respondenta ankieta była przez niego samodzielnie wkładana do koperty, zaklejana oraz umieszczana w losowym miejscu wśród innych kopert. W ten sposób wzmacniano poczucie anonimowości i komfortu psychicznego respondenta. Ankieta i kwestionariusz wywiadu oznaczone były tym samym unikatowym numerem, co umożliwiło połączenie danych z obu źródeł na etapie analizy danych.
Ze względu na tematykę pytań wywiady
NUTS – Nomenclature of Territorial Units for Statistics. W 2017 roku istniało sześć makroregionów: północno-zachodni, północny, centralny, wschodni, południowy, południowo-zachodni.