Дипломатия тарихы. Амангелді Әліпбаев
Читать онлайн книгу.
әбден тартқан ол тек б.з.д. 126 жылы еліне жетеді.
Бірнеше жылдан кейін Чжань Цань жинаған мәліметтерді пайдалана отырып, қытайлық әскерлер ғұн тайпаларына қатты соққы беріп Орталық Азия шекараларына жақындайды.
Сол кезде салынған бекіністердің негізінде, кейін Қытайды Батыс елдерімен байланыстырған керуен жолдары құрылып, 300 жыл көлемінде қызмет етті.
Қытай елшілері оңтүстік мемлекеттермен байланыс орнатып, олардың Қытай билеушілеріне бағынуына жағдай жасады. Қытайдың сыртқы саясатының басты нысаны Пан-Нюэ мемлекеті болды, оның астанасы бүгінгі Кантон жерінде орналасқан еді. Осы елді қосып алу дайындығы кезінде қытайлық елшіге аймақты тез басып алуға қолайлы өзен жолын барлауды міндеттеген еді. Пан-Нюэ мемлекетіне келгеннен кейін елші қандай да бір тойлату кезінде дастарханға қойылған сирек кездесетін көкеніс өсетін жер жағдайын әңгіме қылады. Әңгіме барысында Інжу өзенінің жоғарғы ағысы Янцзы өзенінің жоғарғы ағысынан әлдеқайда жақын екендігін айқындап, жедел түрде өз елін осы мәліметтермен хабардар етеді.
Екінші бір елші Пан-Нюэ мемлекетінің ішінде ішкі өзара даудамайдың шығуына ықпал етеді, нәтижесінде кәмелетке толмаған ұлы үшін билік еткен ханшайым Қытайдан көмек сұрайды, соның негізінде қытайлықтар Пан-Нюэ мемлекетін (б.з.д. 111 ж.) еш соғыссыз басып алған болатын.
Б.з.д. І ғасырда қытайға парфяндық патшалардың елшілері бірнеше мәрте келіп, «ұлы жібек жолы» арқылы керуендермен алмасқан. Халықаралық қатынастар саласында қытайлық әскери қолбасшы және дипломат Бан Чао өте белсенді қызмет жасаған. Б.з. І ғасырының соңында Бан Чао Батыс өлкенің басшысы болған кезінде ғұн тайпалары арасында араздық туғызып, оларға қатты соққы беру барысында қытай шекарасынан аластатқан.
Қытайлықтар Та-Цинь (Батыс Цинь – Рим империясы) деп атаған қуатты елмен Бан Чао дипломатиялық қатынасқа түсуге ұмтылады. Ол «Та Цань» еліне елшілікті аттандырады, олар АвСи (Парфия) елі арқылы өтеді. Парфия астанасы Ктесифонға жеткен елшілер Рим империясына қарай жол көрсетуді өтінеді. Тек парфиялықтар екі елдің одақтасуын қаламағандықтан, оларды Тигр өзені арқылы Таяу Шығысқа, сонан кейін Қызыл Теңіз арқылы Арабияны айнала өтіп жете алатындықтарын айтады. Жолдың ұзақтығынан қорыққан қытайлықтар кері елдеріне қайтқан болатын. Бан Чао талпынысы жүзеге аспай қалады.
Елшілердің сапары кезінде жиналған мәліметтер сол кездегі мемлекеттер үшін өте маңызды еді. Елдің табиғаты, салт-санасы, әлеуметтік жағдайы, саяси ахуалы жөніндегі мағлұматтарға көп көңіл бөлінді. Осындай мағлұматтар жинағының алғашқысы Сыма Цяннің «Ши-цзин» еңбегі өте құнды болып табылады. Онда халықтың ой-сезімі жазылған. Ел билеуші әкімнің іс-қимылы сыналған. Жинақ өткен кезеңді бейнелеген.
Тақырып бойынша бақылау сұрақтары:
1. «Ши-цзин» жинағының мәні қандай?
2. Цинь және Хань әулеттері қандай дипломатия ұстанды?
3. «Әлемнің бірінші әміршісі» император Чженнің рөлі қандай?
4. У-ди