Дипломатия тарихы. Амангелді Әліпбаев
Читать онлайн книгу.
болады деген уәде болғанымен, буддизмге ерекше қамқорлық жасалынды. Көптеген ғасырдар бойы буддизммен бірге ведийлік дінде бейбіт қатар өмір сүрді.
Орталықтандыру саясатындағы кемшіліктер б.з.д. ІІІ ғасырдың соңында-ақ өз иеліктерін жоғалта бастаған Маурья елінің тез арада ыдырауына себепші болды. Өйткені әртүрлі тайпалар тұрақтанған Үндістанның әр бөлігіндегі экономикалық және қоғамдық даму деңгейі де бірқалыпты емес еді. Махадхадағы Маурья әулетінің толығымен күйреуі б.з.д. 180 жылға келеді.
Үндістанның ежелгі Эллада елімен дипломатиялық қатынастары біздің заманымыздың ІІІ ғасырында да өз жалғасын тауып жатқан. Чандрагупта немересі Ашок патшаның тұсында үнділік елшілер Селевкид мемлекетінде ғана емес, тіпті, сол кезеңдегі Македонияға дейін жеткен.
Классикалық дәуір тұрақты діни, қауымдық-касталық және бір-бірімен бақталасқан көптеген ұсақ әулеттердің экономикалық жүйесінің қалыптасуымен, соның нәтижесінде бірінің орнына бірі құрылған әлсіз мемлекеттердің болуымен сипатталады. Б.з.д. ІІ ғасырларда – б.з. ІІІ ғасырларында Солтүстік Үндістан солтүстік-батыстан келген әртүрлі күштердің басқыншылықалаңына айналады. Басқыншылардың алғашқысы б.з.д. ІІІ ғасырдың басында Селевкид патшалығынан бөлініп шыққан эллиндік мемлекет Гректік-бактриялық патшалық еді. Гректік-бактриялық билеушілері құрған Үнді-гректік патшалық өз шекарасын Арабия теңізіне дейін кеңейткенімен б.з.д. ІІ ғасырының аяғында толығымен ыдырап бітеді.
1-сурет. Б.з.д. 600 жылдардағы Үндістан
Кашмирмен шектесіп жатқан көшпенді-сақтар мемлекетінің б.з.д. І ғасырында жүргізген кең көлемді басқыншылығы бірқатар иеліктердің құрылуына әкелгенімен, ішіндегі ең ірісі Үнді-скиф патшалығы болды. Дегенмен, б.з. І ғасырының екінші ширегінде Парфиядан бөлінген қуатты мемлекет бүкіл үнділік-скифтік аумақты басып алғанымен, өз кезегінде Үнді мүйісіне дейінгі үлкен иелікті басып алған Бактрияның кашандарының құрбаны болды. Кушан патшалығының аса қуатты ел ретіндегі кезеңі Канишке (97-120 жылдар) тұсына сай келеді. Тіпті әлемдегі қуатты төрт мемлекеттің бірі деп есептелінді. Алайда, ІІІ ғасырда Сасанидтік Иранның қысымымен Кушандық патшалық соңғы аумағынан да айырылады. Солтүстік Үндістанды келесі біріктіруші Гупта әулеті еді, оның патшасы Самудрагупта (335-380 жылдар) өзінің жорықтары арқылы Гималай мен жоғарғы Үндіге дейін жетті. Оның ұлы ІІ Чандрагупта Викрамадитья (380-415 жылдар) Үндістанның дамуында «алтын ғасырды» енгізген еді. Дегенмен, Гупталық қуатты мемлекет те келесі солтүстік-батыстан келген ирантілді эфталит көшпенділері ұйымдастырған басқыншылыққа төтеп бере алмады. Олар ІУ-У ғасырларда гуптық Үндістан аумағын қосқан мемлекетін құрады. Осы кезеңдегі оқиғалармен шартты түрде ежелгі Үндістан тарихы аяқталады.
І-ІІ ғасырларда үнділік билеушілер Кушан патшалығынан елшілер Рим империясында болған. Император Август өзінің саяси өсиетінде: «Маған римдіктер бұған дейін ешқашан