Әсәрләр. 1 томда / Собрание сочинений. Том 1. Мухаммет Магдеев
Читать онлайн книгу.
якынаюы татар укучысына традицион һәм үз тоела. Икенче яктан, әлеге стильнең М. Мәһдиев иҗатында барлыкка килгән варианты телнең байлыгын, аның барлык нечкәлекләрен, тәмен тойган авторның «махсус, максатчан тел уйнатуы»7 төсен ала. Максат исә барыннан да элек татар дөньясын, авылын, татарларның дөньяга карашын, холкын-характерын, гадәт-йолаларын мифлаштыру, аны бербөтен тарих итеп бәяләү. «Шигырьгә якынайганга күрә дә орнаменталь проза миф-образ структурасына корыла. (…) Шигърият тәэсирендә сүзнең магик, эчке мәгънәсе пәйда була»8. Кабатлаулар, метафоралар, ассоциацияләр системасы хикәяләүче текстны күпмәгънәле һәм күп катламлы ясый, шулай ук В. Шмид билгеләгәнчә, автор яңгырашны, авазлар кулланылышын да мәгънә һәм моң тудыру өчен файдалана. Өченчедән, тырыш, намуслы, батыр, таләпчән, беркатлы, тиз ышанучан, талантлы, җыр-моң сөюче һ. б. бик күп сыйфатларга ия татар кешеләре, үз язмышлары һәм тарихлары булган чын милли характерларның тулы бер галереясын иҗат итеп, М. Мәһдиев татар акылына, татар менталитетына, дөньяга карашына, яшәү рәвешенә сүздән һәйкәл коя. Нәтиҗәдә әлеге сыйфатларны берләштергән стиль шулкадәр көтелгән һәм милли булып чыга, ул бер язучы иҗаты чикләрендә калмыйча, татар прозасына тулаем тәэсир итә, аны үзгәртә.
М. Мәһдиевнең иҗат мирасында ике сәхнә әсәре, прозасы кебек үк, югары сәнгать дәрәҗәсендә образлы тел белән язылган юлъязмалар, мемуар, хатирә-истәлек характерындагы әсәрләр дә байтак.
М. Мәһдиев – әдәби иҗат эшчәнлеген әдәбият тарихчысы һәм тәнкыйтьчесе булып башлаган әдип. Аспирантурада укыган елларында ук ул татар иҗтимагый фикер үсеше, әдәбият һәм әдәби тәнкыйть тарихы, халык авыз иҗатын фәнни-тарихи өйрәнү мәсьәләләре белән җитди кызыксынып китә: республика матбугатында шул юнәлешләрдә күп мәкаләләр бастыра. Аларны татар яңарышын әзерләгән, фикри күтәрелешкә зур өлеш керткән шәхесләребез тарихы дип тә карарга мөмкин булыр иде. Әлеге шәхесләр исемлегендә «алтын чор»ны күзаллаган һәм якынайткан Ш. Мәрҗани, К. Насыйри, Г. Баязитовлар бар. ХХ гасыр башы күтәрелешенең үзәгендә кайнаган Г. Тукай, Ф. Әмирхан, Г. Камал, Ш. Камал, Г. Коләхмәтев һ. б. күпләгән шәхесләр тормышы һәм язмышы холык-фигыльләре, эш-гамәлләре, теләк-омтылышлары берлегендә калка. Татар фәне һәм мәдәниятенең «йөзек кашлары» – Г. Рәхим, Г. Гобәйдуллин, Җ. Вәлиди, Г. Сәгъди, Г. Нигъмәтиләр һ. б. эшчәнлеге, җентекле анализланып, югары бәя алган. Милли тарихта якты эз калдырган башка милләт кешеләре – татар мәгърифәтенә, мәдәниятенә, гыйлемгә хезмәт иткән матбагачы И. Н. Харитонов, адвокат А. Г. Бать кебекләр дә олы рәхмәт хисләре белән искә төшерелә9.
Мондый язмаларны гади укучыга кызыклы, мавыктыргыч форма табып җиткерүне фәндә «көнитеш тарихы» (история повседневности) дип йөртәләр. ХХ гасырның икенче яртысында Европа илләрендә (Франция, Алмания, Англия) мәйданга чыккан, Ф. Бродель, «Анналлар мәктәбе» (Ж. Ле. Гофф, Р. Шартье), Россиядә Ю. М. Лотманның аерым хезмәтләре белән танылган
Шмид В. Нарратология. – М.: Языки славянской культуры, 2003. – С. 264.
Шунда ук. – 265 б.
Фәнни хезмәтләре тупланмасын кара: Мәһдиев М. Сызып ак нур белән… : шәхесләребез тарихыннан : фәнни-публицистик мәкаләләр / төз. Г. Хәсәнова. – Казан : Татар. кит. нәшр., 2014. – 583 б.