Яланғоч иқтисодиёт. Чарльз Уилан
Читать онлайн книгу.
атроф-муҳитни асраш учун камбағал америкаликларга қараганда кўпроқ пул сарфлайди. Бойлар бу мақсадда сарфлайдиган пуллар аслида даромадларининг атиги бир қисмидир. Бу каби ҳолатни мамлакатлар миқёсида ҳам кузатиш мумкин. Бой мамлакатлар табиатни асраш учун камбағал мамлакатлардан кўра кўпроқ ресурслар сарфлайди. Сабаби оддий: бенгал қоплонининг тақдири ҳақида қайғурамиз, чунки ўзимизни унинг тақдирига дахлдор деб биламиз. Ахир бизнинг уйимиз, ишимиз, тоза ичимлик сувимиз ва албатта итларимиз учун аталган туғилган кун тортлари бор.
Кишини ўйлантириб қўювчи сиёсий савол туғилади: биз, яъни қулай шароитларда яшайдиган инсонлар ўз хоҳишларимизни ривожланаётган мамлакатларга зўрлик билан сингдиришимиз қанчалик тўғри? Иқтисодчилар буни нотўғри дейишади, бироқ биз ҳар доим шундай қиламиз. “New York Times”нинг якшанба сонида Жанубий Америкадаги қишлоқларда яшовчи аҳоли тропик ўрмонзорларни кесиб, ноёб экосистемани вайрон қилаётгани ҳақида ўқиганимда, ҳайрат ва нафратдан қўлимдаги “Starbucks” сутли қаҳвасини тўкиб юборишимга озгина қолганди. Бироқ мен уларнинг шароитида яшамаяпман. Фарзандларимга безгак ёки очликдан ўлиш хавф солмаяпти. Мабодо болаларим шундай аҳволда қолиб, қимматбаҳо дарахтларни чопиб олиш эвазига оиламнинг қорнини тўйғазиш ҳамда заҳарли чивинлардан сақланиш учун тўр сотиб олишга имкон бўлса, мен ҳам болтамни чархлаб, дарахтларни чопишга киришардим. Нечта капалак ёки қундузни ўлдирганимни ўйлаб ҳам кўрмасдим. Бу билан ривожланаётган мамлакатлардаги табиат ҳеч қандай аҳамиятга эга эмас, демоқчимасман. Табиатнинг аҳамияти бор, албатта. Аслини олганда, узоқ истиқбол ҳақида фикр юритсак, табиатнинг вайрон этилиши охироқибат камбағал давлатларни янада қашшоқлаштирувчи омил бўлишини тушуниб етамиз, бунга кўплаб мисоллар ҳам мавжуд. Ўрмонларни қисқартириш ривожланган мамлакатларда яшайдиганлар учун ҳам зарарли, чунки дарахтлар камайиши карбонат ангидрид кўпайишига сабаб бўлувчи асосий омиллардан биридир (кўпинча иқтисодчилар “бой мамлакатлар камбағал мамлакатларга глобал аҳамиятга эга табиий бойликларни асраш учун пул тўлашлари керак” деб ҳисоблашади).
Тушунарлики, ривожланган дунё мамлакатлари сахийроқ бўлишганида, Бразилия қишлоқларидаги аҳоли ўрмонларни кесмаслик ва чивинлардан сақланиш учун тўр сотиб олиш ўртасидаги танлов олдида қолмасди. Ҳозирча айтмоқчи бўлган асосий фикрим шу: хоҳиштанловларимизни биздан бошқача шароитларда яшайдиган инсонларга қабул қилдириш ёмон иқтисодиёт мисолидир. Кейинги бобларда глобаллашув ҳамда халқаро савдо каби мавзуларни таҳлил этамиз ва ўшанда юқоридаги фикр катта аҳамиятга эга эканини кўрамиз.
Шахсий хоҳишларимиз билан боғлиқ яна бир муҳим нарса хусусида тўхталиб ўтсам: фойдани максималлаштириш худбинларча ҳаракат қилиш дегани эмас. 1999 йилда “New York Times” газетаси бутун умри давомида Миссисипи штатидаги Ҳаттисбургда кир ювувчи бўлиб ишлаган, тўқсон бир ёшида вафот этган Осеола Маккартига бағишланган таъзияномани