---

Скачать книгу

---

(sensem, znaczeniem) i że zarazem jest od niego różne. Rzeczywistość i sens nie dadzą się wzajemnie rozliczać, jak cechy albo wartości. […] Nic nie jest dane, nie będąc zarazem dane jako takie, i nikt nie wdaje się w to, nie zachowując się zarazem jako ktoś105.

      Tyle zatem, ile występuje w humanistyce możliwych podejść do oglądu czy prób odczytania tego fenomenu, tyle też jest jego oznaczeń. Nic dziwnego, że znaczenie pojęcia „wychowanie” nie zostało do tej pory jednolicie zdefiniowane, i nic nie wskazuje na to, by mogło to kiedykolwiek nastąpić. Sens, jaki nadaje się temu terminowi, jest ogromnie zróżnicowany, o czym świadczy nie tylko różnorodność, ale niekiedy wręcz przeciwstawność teoretycznych podejść czy stanowisk. Praktyczne stosowanie pojęcia „wychowanie” jest najczęściej zdeterminowane osobistymi preferencjami aksjonormatywnymi i doświadczeniami w tym zakresie zarówno pedagogów naturalnych (rodziców), profesjonalnych, jak i społeczników (sił społecznych). Kształtowanie się różnych znaczeń wychowania wynika z odrębności i wielości doświadczeń, które usiłuje się jakoś uogólnić. Tym, co zapewne jest im wspólne, jest zawarte w intencjonalności „wychowania jako” i „wychowania jak”.

      To, że coś się przejawia jako coś, znaczy tym samym, że coś przejawia się tak, a nie inaczej. Każdy sens, który rozpościera się jako kontekst odniesień, jest – mówiąc językiem teorii postaci – sensem uprzywilejowanym106.

      Fenomenologia uzmysławia nam, że to, czym wychowanie jest dla jednych autorów jako coś, dla innych może mieć już inny sens jako coś innego.

      Istnieje sens, ale nie jeden jedyny sens; sens rozkwita na tle bez-sensu […]. To, że coś pojawia się jako coś, nie znaczy wcale, że jest ono czymś. Staje się czymś, gdy przyjmuje jakiś sens, a przez to staje się wypowiadalne, rozpatrywalne, powtarzalne. Nie wystarczy wyjść od genezy sensu, jakoby coś jedynie wyłaniało się na światło dzienne ze sztolni doświadczenia, chodzi raczej o przetransponowanie czegoś w sens, o pozyskanie sensu, podobnie jak się mówi o pozyskaniu energii107.

      Poszukując odpowiedzi na pytanie, co jest istotą wychowania, mamy zatem na uwadze nie tylko wiedzę teoretyczną o tym fenomenie, zawierającą jego uzasadnienie czysto zewnętrzne, tkwiące w określonych poglądach, doktrynach, podejściach czy stanowiskach, ale i sferę praktyczną, jego codzienny wymiar wpisujący się w dzieje i biografie jednostek ludzkich, pokoleń, kultur czy społeczeństw. Mitem była w PRL na przykład skompromitowana idea jednolitego społeczeństwa wychowującego, które miało doprowadzić do zsynchronizowania narzuconej narodowi obcej ideologii z podporządkowanym jej, a dominującym wobec społeczeństwa, typem wychowania108.

      Współczesny spór o istotę wychowania sprowadza się do tego, czy wychowawca intencjonalnie orientuje się w relacjach z wychowankiem na potrzeby, oczekiwania, interes i normy zewnętrzne (społeczne, prawne, moralne itp.), transcendentne, czy może uwzględnia on przede wszystkim podmiot owych oddziaływań, zdobywanie przezeń tożsamości osobowej, urzeczywistnianie samego siebie. W obu jednak sytuacjach, kierując się przymusem, presją, urabianiem lub też wolnością, wspieraniem i wyzwalaniem, zmierza w sposób mniej lub bardziej świadomy i systematyczny do zaistnienia względnie trwałych zmian w osobowości, postawach czy zachowaniach wychowanka.

      W zależności od wyróżnianej w osobowości wychowanka sfery owych oddziaływań, relacji czy procesów wyodrębnia się wychowanie umysłowe, religijne, moralne, fizyczne, seksualne i estetyczne. Ze względu na wiek osoby wychowywanej wyróżnia się wychowanie dzieci (pedologia), dorosłych (andragogika lub oświata dorosłych) i ludzi starszych (gerontologia lub geragogika). Socjologowie wskazują na społeczno-historyczny kontekst wychowania, definiując je jako najstarszy proces społecznego istnienia istoty ludzkiej, który sprowadza się do oddziaływania pokolenia dorosłych na niedojrzałe do życia społecznego jednostki. Dzięki niemu zachowywane czy rekonstruowane są wartości i struktury bytu społecznego, środowiskowego. Wychowanie staje się wówczas interwencją w procesy uspołecznienia i wdrożenia, zaadaptowania do pożądanego stanu kultury czy do uczestnictwa w społeczności (np. w rodzinie, plemieniu, grupie społecznej) niedojrzałych jednostek. Najstarszą formą owej interwencji (inkulturacji) jest wychowanie naturalne, które realizuje się poprzez sam fakt życia człowieka wymagającego uczestniczenia w świecie. Ma ono na celu przygotowanie go do pełnego zaangażowania się w życie społeczne.

      Pojęcie „wychowanie” definiowane jest w pedagogice z bardzo różnych perspektyw, stanowisk czy teorii, które bliższe są postrzeganiu go jako oddziaływania jednokierunkowego lub wzajemności wpływów. Tej pierwszej relacji odpowiadają następujące definicje:

      ■ „świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka”109;

      ■ „czynność, która zmierza do wydobycia i udoskonalenia intelektualnych, moralnych, politycznych, pracowniczych, estetycznych i fizycznych umiejętności oraz właściwości człowieka”110;

      ■ formowanie, kształtowanie, zmienianie czyjejś osobowości, spowodowanie czy wyzwalanie w niej pożądanych zmian111;

      ■ „kierowanie życiową aktywnością człowieka, stwarzanie i wpływanie na życiowe warunki jego rozwoju celem kształtowania w nim takiej struktury psychicznej, która gwarantowałaby autoregulację własnego działania i postępowania w kierunku pożądanym przez postęp społeczny”112;

      ■ przygotowywanie do zadań i ról życiowych, czyli zamierzona pomoc w socjalizacji osoby113;

      ■ „optymalizacja człowieka i jego świata, która jest zamierzonym doskonaleniem celowego, świadomego, aktywnego i twórczego stosunku człowieka (ludzi) do świata, tj. do przyrody, społeczeństwa i siebie samego”114;

      ■ sztuka stwarzania warunków sprzyjających działaniu zapewniającemu rozwój jednostki w określonym kierunku, posługiwania się pewnymi technikami oddziaływania oraz sterowania ku określonym celom, które ma na względzie wychowawca115;

      ■ „wyzwalanie człowieka spod ucisku wszelkiej nieimmanentnej dla niego transcendencji”116.

      Podejściom postrzegającym wychowanie jako „stanowienie przez wytwory”, to znaczy stwarzanie odpowiednich warunków do jego zaistnienia czy przeciwdziałania jego patologiom (pseudosowi), lub jako dwujednię działanie – doznawanie bliższe są między innymi definicje wychowania rozumianego jako:

      ■ zamierzone i świadome oddziaływanie na człowieka, „współtworzące jego osobową indywidualność”117;

      ■ „włączanie się człowieka dojrzałego w proces rozwoju psychicznego, który rozgrywa się na jego oczach w człowieku mniej dojrzałym”118;

      ■ praca z człowiekiem i nad człowiekiem, przy jego aktywnym współudziale, jako osobą, która znajduje się w stanie dojrzewania i rozwoju119;

      ■ wprowadzanie drugiej osoby w wartościowy sposób życia, przy uznaniu jej jako wartości, umożliwieniu jej pełnej samorealizacji oraz odwołaniu się do wszystkich jej społecznie i biologicznie

---

Скачать книгу