dowodu ontologicznego można znaleźć np. w pracy É. Gilson, Duch filozofii średniowiecznej, Warszawa 1958, s. 63–65.
327
C. Schmitt, Tagebücher. Oktober…, s. 89 (w oryginale cytat po łacinie – tłum. A.W.).
328
C. Schmitt, Der Wert des Staates…, s. 70, przypis 3.
329
Na temat dialektyków zob. np. R. Palacz, Abelard, Warszawa 1966, s. 79–89; T. Grzesik, Proces racjonalizacji wiary na tle sporu tzw. dialektyków z antydialektykami, [w:] A. Kijewska (red.), Przewodnik po filozofii średniowiecznej. Od św. Augustyna do Joachima z Fiore, Kraków 2012, s. 119–136; R. Majeran, Filozofia Piotra Abelarda, [w:] Ibidem, s. 257–276.
330
Piotr Damiani, O Wszechmocy Bożej, Kęty 2008, § 2, 4–5, 7, 9, 12–14.
331
Najpoważniejsze zarzuty sformułował W. Sabete w artykule Du mythe de „l’augustinisme politique” de Carl Schmitt, „Archiv für Rechts– und Sozialphilosophie”, 2012, nr 1, s. 19–51. Badacz ten dokonał konfrontacji koncepcji C. Schmitta z literalnie odczytywanym tekstem św. Augustyna, odrzucając tezę O. Beauda, jakoby Biskup z Hippony był „le maître à penser” C. Schmitta (s. 21) i stawiając własną, że nie chodzi tu o wpływ samego św. Augustyna, lecz nurtu jego popularyzatorów i symplifikatorów, zwanych w Średniowieczu „augustynistami”. W. Sabete dowodzi, że św. Augustyn inaczej niż C. Schmitt rozumiał pojęcie pośrednictwa Kościoła pomiędzy Chrystusem a chrześcijanami i nie znał koncepcji Freund–Feind wzorowanej na dychotomii ortodoksja–herezja (s. 22–26); nie głosił teorii władzy dyktatorskiej (s. 27), ani nie przywiązywał większej wagi do instytucji politycznych (s. 27). Wreszcie „la dimension spirituelle de la cité de Dieu est totalement absente chez Schmitt (…) l’attitude antimétaphysique de Schmitt va à l’encontre l’ensemble de la doctrine d’Augustin. En effet, Schmitt s’oppose à des conceptions métaphysiques tels que la justice, l’équisté, la paix” (s. 29), ponieważ wierzył, że instytucje i polityka mogą być źródłem pokoju oraz sprawiedliwości. Jest to pogląd laicki na świat, wskazujący na ubóstwienie państwa (s. 37).
332
Ortodoksyjność augustyńskiej nauki o prawie jest bez zarzutu, ponieważ istnienie prawa naturalnego negują także inni teolodzy augustyńscy, również współcześni. Wprawdzie przyzwyczailiśmy się, że Kościół stoi na gruncie tomizmu i podkreśla prawo natury, i zwykle teolodzy ortodoksyjni tak czynią, ale tak wcale być nie musi. Teologia i nauka o prawie św. Augustyna nigdy nie została potępiona, a więc jest ortodoksyjna.
333
Termin ten jest wzorowany na pojęciu „l‘augustinisme politique” H.–X. Arquillière’a, sformułowanym w 1934 r. w pracy L’Augustinisme politique.Essai sur la formation des théories politiques du Moyen–Age (używamy wydania Paris 1972).
334
O. Beaud, Carl Schmitt…, s. 49–50.
335
Wilhelm z Ockham określał tę koncepcję mianem „prawa natury z przypuszczenia” (ius naturale ex suppositione) – zob. B. Tierney, The Idea of Natural Rights. Studies on Natural Rights, Natural Law, and Church Law, 1150–1625, Cambridge 2001, s. 179.
336
O. Beaud, Carl Schmitt…, s. 52. Podobnie łączy C. Schmitta z ockhamistycznym woluntaryzmem H. Hofmann, który jednak (błędnie) określa ten pogląd jako nominalizm (Legitimität gegen Legalität. Der Weg der politischen Philosophie Carl Schmitts, Berlin 2002, s. 163). Ockham był i nominalistą, i woluntarystą, ale to wcale nie znaczy, że są to synonimy.
337
To wyraźne podobieństwo między koncepcjami C. Schmitta a M. Lutra (także augustianina) doktryną o Zwei–Reiche–Lehre. Niestety, O. Beaud nie sygnalizuje nam tego powinowactwa. Na temat Luterskiej nauki o „dwóch królestwach” zob. R. Hermann, Luthers Theologie, Göttingen 1967, s. 199–218; M. Jacobs, Die evangelische Staatslehre, Göttingen 1971, s. 8–15.
338
O. Beaud, Carl Schmitt…, s. 53–54.
339
Ibidem, s. 55.
340
C. Schmitt, Die Idee des Einheitsstaats, op.cit., s. 477–479, 484–485.
341
R. Krebs, Die politische Publizistik der Jesuiten und ihre Gegner in den letzten Jahrzehnten vor Ausbruch des Dreißigjährigen Krieges, Halle 1890. Na temat ewentualnych poważniejszych wpływów neoscholastyków epoki Kontrreformacji na myśl C. Schmitta zob. G. Nardone, I teologi della Controriforma e l’alternativa diC. Schmitt, „Fenomenologia e Società”, 1988, nr 11, z. 2, s. 70–81.
342
C. Schmitt nie musiałby zresztą wcale znać łaciny, aby mieć dostęp do kontrreformacyjnych myślicieli. Klasyczna rozprawa J. de Mariany była dostępna w dosyć archaicznym, ale zrozumiałym przekładzie na znany mu dobrze j. hiszpański (Obras, T. I–II, Madrid 1854). Najważniejsze dzieło eklezjologiczne J. Bossueta, oryginalnie napisane po łacinie, było bardziej popularne we francuskim tłumaczeniu (Défence de l’église gallicane, Paris 1845) i stosunkowo łatwo dlań dostępne. Największe dzieło eklezjalne R. Bellarmina zostało przetłumaczone na język niemiecki jeszcze w XIX wieku (Hauptwerk über den Papst, Augsburg 1843).
343
C. Schmitt, Tagebücher. Oktober…, s. 217–218.
344
M. Nicoletti, Kierkegaard e la „teologia politica”, [w:] AA. VV. (red.), Kierkegaard.Esistenzialismo e dramma della persona umana, Brescia 1985, s. 169–181; idem, Transcendenza e potere, op.cit., s. 152n.; E. Kennedy, Politischer Expressionismus, op.cit., s. 244–246; idem, Constitutional Failure. Carl Schmitt in Weimar, Durham–London 2004, s. 47–48, 79; H. Hofmann, Legitimität gegen Legalität, op.cit., s. 59; K. Löwith, Okazjonalny decyzjonizm Carla Schmitta, „Kronos”, 2010, nr 2, s. 115–116, 129–130. Odmienny pogląd w literaturze prezentuje chyba tylko jeden G. Meuter, który wpływ ten dostrzega dopiero w powojennym Glossarium (Der Katechon, op.cit., s. 443–445).
345
J.A. Prokopski, Søren Kierkegaard. Dialektyka paradoksu i wiary, Wrocław 2002, s. 225–236; A. Szwed, Rozum wobec chrześcijańskiego Objawienia. Kant, Hegel, Kierkegaard, Kęty 2011, s. 475–512; S. Szary, Szlakami Sørena Kierkegaarda, Toruń 2013, s. 104–108.
346
C. Schmitt, Teologia polityczna, op.cit., s. 73–83.
347
Czytelników zainteresowanych tą tematyką odsyłamy do naszej rozprawy Teokracja papieska 1073–1378. Myśl polityczna papieży, papalistów i ich przeciwników, Warszawa 2011.
348
Piszemy szerzej na temat koncepcji tychże kanonistów w tekstach: Mauro Cappellari versus jansenizm francuski i włoski, „Pro Fide, Rege et Lege”, 2010, nr 2, s. 84–103; Szkoła Rzymska. Szkic o jezuickiej eklezjologii i myśli
