Niggie. Ingrid Winterbach
Читать онлайн книгу.
moet gereeld afsaal sodat jong Abraham geleentheid kry om te rus.
Soms is die skaduwee waarin hulle hom laat sit bitter karig.
Willem praat bemoedigende woorde met hom. Moedhou, Abraham, dis nie meer lank nie. Ons is op pad.
Dan kyk Willem op na die lug. Sy bleekblou oë óóp soos die oppervlakke van water, gereed vir die weerkaatsing daarin van wolke.
Abraham kyk stip voor hom, met die intense swart oë in sy vermaerde, bleek gesig.
Ben bekyk aandagtig die aktiwiteit van die miere by sy voete.
“Word jy iets wys van hulle bedrywigheid, ou Ben?” vra Reitz.
“Nie net word ek iets wys nie,” sê Ben, “maar ek het pas die allerinteressantste ingewing gehad. Aangaande hulle bedrywigheid.”
Wanneer hulle rus, wys Ben die sandkewer uit en die gomtor, die oogpister en die toktokkie.
*
Volgens Willem se kompas beweeg hulle steeds noordoos.
Hulle praat – hieroor en daaroor – maar nie oor wat hulle onlangs agtergelaat het nie.
Met name die kommando onder aanvoering van kommandant Servaas Senekal.
Die held van Skeurbuikhoogte, het Ben hom soms genoem – onderlangs, uiteraard.
Held se agterent, sê Reitz dan.
Die kommandant het meesal oordag voor sy tent sit en rook. En sy vergeefse planne beraam. Dit wil sê wanneer die kommando nie voortvlugtend was nie.
Hy het ’n swart manelpak met pluiskuil gedra (soos generaal Maroela Erasmus, het van die manskappe gespot). Sy humeur selde goed. Sy oë uit fokus gerook en wantrouig vernou. Sy vermoë om die verkeerde taktiese besluit te neem skynbaar onbegrens.
Ou platkop weer in ons midde, sê Reitz dan sag.
Ou Reitz, sê Ben, die man het ’n verantwoordelikheid teenoor die volk om planne te beraam.
Se gat, sê Reitz dan. Of: Ai tog. Of soms in ’n onbewaakte oomblik: Die volk se ondergang is reeds beklink.
Versigtig, het Ben dan vermanend gesê, sekere dinge moet liefs ongesê bly.
Wanneer die kommando van die een na die volgende staanplek beweeg het, het dit Reitz en Ben die geleentheid gegee om wanneer moontlik in die omgewing veldwerk te doen. Hulle bevindinge het hulle in hulle joernale opgeteken. Hierdie joernale gaan oral met hulle saam – vir die wis en die onwis.
Die res van die kommando het meesal oordag in die skadu geslaap, kaart gespeel en gedobbel, om die tyd te vul. Weinig van die burgers het nog gelees of gereeld briewe geskryf om die dralende tyd om te kry.
Op die duur, die afgelope weke, het Reitz en Ben albei toenemend ontnugter met die verloop van die oorlog geraak. (Nie een van hulle was ooit ’n vurige voorstander van die stryd nie – Ben nog minder as Reitz.)
Is daar nog ’n leier oor wat sy sout werd is, ou Ben? vra Reitz. Dan sê Ben: Nou vra jy die verkeerde man. Of die verkeerde vraag.
Oor watter heuwel of lae koppie of vanuit watter windrigting, het Reitz gewonder, sou daar ’n boodskapper kom met goeie nuus – óf ’n opdrag, óf ’n aanduiding van ’n uitweg?
Kommandant Senekal se oordeel het nie verbeter nie, sedert hulle uit noodsaak gedwing was om by sy kommando aan te sluit in die vroegherfs van die vorige jaar. Trouens – wat daarvan oor was, was hy sigbaar aan die verloor. Daarbenewens had hy ’n swakheid vir vrouevlees en enige gepaardgaande vorm van beneweling: hetsy uit die bottel, óf aan die hand van die kruid – tabak of andersins.
Op dié manier is die bewegings van die kommando eerder bepaal deur die beskikbaarheid van bogenoemde, as deur die aanwesigheid van die vyand.
By Norraspoort het hy hulle byna in ’n gevaarlike strik gelei toe hy ’n sekere weduvrou heethoofdig agtervolg het. Mooi voorbeeld van dwarsgange gevorm deur intrusiegesteentes, het Reitz net voldoende tyd gehad om in die verbygaan op te let.
Eers by Skeurbuikhoogte en kort daarna by Allesverloren het hulle skrams met die vyand slaags geraak en nie goed daarvan afgekom nie, maar by Droogleegte – ongeveer drie weke vantevore – het hulle na twee dae se bloedige gevegte laatmiddag vyftien dooies begrawe, waaronder die knap verkenner Faan Oosthuizen, en jong Abraham se ouer broer. Die konfrontasie by Droogleegte kon vermy gewees het – die einste Faan het Senekal ten sterkste afgeraai om daar met die Kakies slaags te raak.
Verby die grafte het Reitz die aand oor die vlaktes van sandsteen uitgekyk en gedink: nou het ek genoeg gehad van bloedvergieting.
Hier het ons nou ’n goeie man verloor, ou Reitz, het Ben sag langs hom gesê. Een van die laaste goeies.
Oorkant hulle het Willem se bleekblou oë verbete die lug dopgehou. Asof vir ingewings en tekens.
By Droogleegte het jong Abraham se broer langs hom gesneuwel. Sy kop en bors is weggeskiet. Abraham het ure lank met sy broer se liggaam in sy arms gesit – totdat Willem hom daar weggelei en sedertdien in sy sorg geneem het. Die gesneuwelde broer was ’n vriend van hom.
Daarna was jong Abraham se toestand sleg, hy het opgekrul in die tent langs Reitz en Ben se tentjie gelê. Hy het nie weer samehangend gepraat nie – hy het onverstaanbaarhede geuiter, los frases, verwarde krete; snags het hy angsdrome en hallusinasies gehad. Hy het nie geëet nie, hy het nie beweeg nie. Sy liggaam was rigied soos dié van ’n dooie.
Dis toe – na Droogleegte – dat Reitz en Ben enkelsillabies en onderlangs met Willem begin praat het by die kookvure saans.
Hier ’n woord en daar ’n opmerking. Eers het Willem gesê: Die broer se bloed roep om vergelding. Vergeet van vergelding, het Ben gesê. Daar is nie meer plek of tyd vir vergelding nie.
Totdat hulle besluit het: so waai die wind en nie anders nie. Willem moet jong Abraham van Senekal se walaer wegneem na sy moeder, waar hy versorg kan word, en Reitz en Ben sal hulle vergesel, want op sy eie kan Willem nie gaan met die verswakte, geskokte jongman nie.
Intussen het Ben – meer as Reitz – dit begin oorweeg om die wapen neer te lê, die eed te teken, en na sy vrou en kinders terug te keer. Reitz het gesê: Jy weet wat die Boere doen met verraaiers.
Die plan was nou om jong Abraham terug te neem na sy moeder in Ladybrand. Vandaar sal Ben by sy vrou en kinders aangaan in sy tuisdorp Burgershoop, suidwes van Ladybrand. (Hy het hulle meer as ’n jaar gelede laas gesien.) Daarna sal hy en Reitz desnoods by ’n ander kommando aansluit. Maar nie weer terug na kommandant Senekal se walaer nie. Kom tyd, kom raad, maar nie weer terug na Senekal nie.
Senekal het teësinnig sy toestemming daarvoor gegee dat hulle Abraham na sy tuisdorp terugneem, en op ’n oggend, sewe dae vantevore, vertrek die vier van hulle met brief en kaart.
*
Agtermiddag kom hulle drie mans teë met ’n hond. Hulle het die groepie op ’n afstand aangedraf sien kom.
Die mans is geklee in inheemse drag. Meesal gebreide velle – mantels van karos – wat hulle dra met die binnevel na buite. Om hulle nekke, heupe, enkels en gewrigte dra hulle krale van sade, skulpe en knopies. Houtkrale en tande. Hulle dra vere en enkelriempies, sandale van leer, en oorbelle. Hulle dra vreemde hoedjies van vel. Die een se hoedjie is van ’n dierpels waarvan die twee oortjies van die dier aan weerskant regop staan sodat dit lyk of hulle luister. Die een het iets wat lyk na ’n vlieëslaner – ’n houtstokkie met ’n klossie perdehare vooraan. Hulle dra geen gewere nie – hulle lang spiese is handgemaak. Die leier het ’n breë, oop gesig. Hulle lyk nie onvriendelik óf onredelik nie.
Reitz dink: Op God vertrou ons dat die mense ons goedgesind is. Want hier in die oopte van die veld is daar geen skuilplek of wegkomkans nie.
Die leier rig hom tot Willem. Willem die imposante – groot, straal van hulle al vier die meeste gesag uit.
Die leier beduie met groot heftigheid. Wys met ’n kragtige beweging van die regterhand