Goudduiwel. Duane Aslett
Читать онлайн книгу.
1-Stop op, vernoem na die Witkop-blokhuis wat langs die vulstasie geleë is. Een van slegs vyftig wat oorgebly het – blokhuise wat tydens die Anglo-Boereoorlog in opdrag van lord Roberts gebou is om Britse sleutelpunte te beskerm.
Rex bring die Audi in die parkeerterrein tot stilstand. Na daardie gestoei met die Assegai op die Kliprivier smag hy na ’n Wimpy-koffie.
En hy het tyd nodig om dié jongste dinge van Campher te oordink.
2
28 Mei 1900, Pretoria
Die dag se kleure vervaag in skakerings van grys soos wat die nag begin oorneem.
Artillerie-offisier Gustav Preller jaag verwoed deur die strate van Pretoria. Soekend. Lord Roberts en sy Kakies is reeds by die Kliprivier en hy wat Gustav is, wil nie teleurstel nie. Hy móét slaag in sy missie; gehoor gee aan die opdrag wat so kort en kragtig aan hom oorgedra is: “Kry ’n wa!”
Preller sug, deels weens die frustrasie wat geleidelik in hom opgebou het sedert hy die opdrag gekry het, deels weens die wanhoop wat begin het om dit te vervang. Op die oog af is sy taak eenvoudig, want waens vind ’n mens in Pretoria tog om elke hoek en draai – onder normale omstandighede. Maar vanaand s’n is uniek.
Eerstens is die vyand baie naby, net anderkant Johannesburg volgens die jongste berigte, op die oewer van die Kliprivier. En tweedens het al wat mens is reeds die pad gevat, mét hul waens – vol gelaai met die waardevolste besittings wat hulle inderhaas bymekaar kon skraap.
Pretoria is dus ’n spookdorp, so waar de hel moet hy ’n wa in die hande kry?
Hy hoor sy perd se snorkgeluide soos hy op volle vaart deur die verlate strate galop, hoor hoe die hoewe se klakgeluide weergalm. Sy soekende oë vind ware wat in die vroeëre chaos versaak is – mooi goed; bruikbare goed. Goedere wat enige eienaar sou wou saamneem, was dit nie vir die omstandighede en gebrek aan plek op hul waens nie. Op sulke tye gryp jy net die noodsaaklikste: kos en klere.
Hy hoop president Kruger het veilig uit Pretoria gekom. Die Afrikanersaak is in die weegskaal en Paul Kruger se leierskap is onontbeerlik vir sukses. Vanaand moet hy wat Gustav is sy eie groot bydrae tot die saak lewer, ’n saak wat hy reeds besef het sy lewenstaak sal word. Die voortbestaan van die Afrikanervolk.
En hoewel sy taak vanaand direk met die oorlogvoering verband hou, voel hy dat hy in die toekoms op literêre vlak ’n groter en meer beduidende bydrae tot die Afrikaner se opheffing kan lewer, want na hierdie oorlog gaan hy die wapen neerlê en van die pen leef. Die Afrikaner se taal moet verhef word tot akademiese standaard, hoewel baie vir hom lag en sê hy is mal. Volgens hulle is die taal vir ewig verdoem tot sy natuurlike vlak – Kitchen Dutch – want “daarvoor sal die Ingelse sorg”.
Hy trek sy perd in en tuur in ’n systraat op. Nog steeds geen wa in sig nie. Hy hoop hy oorleef hierdie oorlog om sy literêre aspirasies voort te sit, want hoe langer dit neem om ’n wa in die hande te kry, hoe skraler word sy kans op oorlewing. Lord Roberts is na bewering ’n formidabele kryger en hy het geen begeerte om persoonlik met die man se vernuf te make te kry nie. Hy skop sy hakke in die perd se ribbes en kies koers in Sunnyside se rigting.
In Esselenstraat trek hy weer sy perd in en spits sy ore. Het hy reg gehoor? Ja, daar’s dit weer. ’n Gevoel van genoegdoening spoel deur sy lyf. Hy sál sy opdrag nakom. In die skaduwee van ’n denneboom neem hy skuiling in. Hy gáán in sy doel slaag. Hy hoor hoe die geluide harder word namate die afstand tussen hulle krimp. Die klakgeluide van hoewe – en die gerammel van ’n wa! ’n Melodie in sy ore.
Hy herken die drywer in die skemerlig. Pompie, soos die Zoeloe met die vriendelike gesig bekendstaan. Preller het al ’n paar keer met hom te doene gehad. Sy saggeaardheid het hom moeilik in die geharde mynomgewing laat inpas en Pompie het as huisbediende vir een van Pretoria se mees gesiene families begin werk. Hy is vir sy hardwerkendheid en getrouheid beloon, maar dit is sekerlik ook die rede waarom Pompie dié tyd van die aand nog met sy baas as passasier moet rondskarrel.
Preller merk die onmiskenbare silhoeët van die eienaar se keil agter in die wa. Hy het nog nooit van die man gehou nie. Te geldgierig, en hy vermoed al lank die man het bande met die Britte. Dalk is dit hoekom hy Pretoria nog nie verlaat het nie; het seker reeds oor sy volgende sakestrategie met die Britte onderhandel.
Hy wag op die regte oomblik, storm dan vanuit die skaduwees voor die wa in. Pompie paai die verskrikte muile terwyl hy hulle intrek.
“Wat is fout met jou?” skreeu die eienaar van agter die wa af.
“In die naam van die ZA Republiek kommandeer ek hierdie trolliewa!” sê Preller in sy mees amptelike stemtoon. Hy gaan nie tyd mors met mooipraatjies nie.
“Watse blerrie regering? Dit bestaan nie meer nie! Gee pad so- …” Hy sluk die res van sy sin toe Preller die Webley uit sy holster pluk en op hom rig. Dan spring die man van die wa af, struikel en ploeg in die stof neer. Hy strompel weer orent. Onder ander omstandighede sou Preller die toneel vermaaklik gevind het.
“Ek gaan ’n klag lê by die Zarps, Preller! Hulle sal jou toesluit!” skree die man toe hy homself reggeruk het en Pompie weer die muile aan die beweeg kry.
“Watse blerrie Zarps? Hulle bestaan mos nie meer nie!” lag Preller voor hy die perd draai en agter die wa inval.
Hy sien oor sy skouer hoe die eienaar briesend sy vuis in die lug swaai en dan die skemerte in storm, waarskynlik om hulp te ontbied. Hy skud sy kop, want nugter alleen weet waar die man vanaand enige hulp gaan kry.
Hy druk die Webley terug in sy holster en merk hoe Pompie se oë senuagtig na die rewolwer flits. Hy meen die Zoeloe sal sy samewerking veel meer geredelik as die wa se eienaar gee.
“Kerkplein toe, Pompie,” gebied Preller. “Ons moet klaarmaak voor lord Roberts Pretoria binneval. Hy trek al by die Kliprivier.”
Dit is donker teen die tyd dat hulle hul bestemming bereik en die maanlig werp onheilspellende skaduwees oor die plein. Die lug is ysig op Preller se wange. Die winter is hier, en dit gaan die oorlog net moeiliker maak.
’n Stem groet hulle vanuit die donkerte toe Pompie die wa voor die Paleis van Justisie tot stilstand bring.
“Goeie werk, manne! Die rydinge blyk maar skaars te wees vanaand,” sê Jan Smuts toe hy vanuit die donkerte tree en in die maanlig sigbaar word.
“Naand, meneer die staatsprokureur,” groet Preller beleefd terug. “Ja, die eienaar was nie baie gretig om sy trollie af te staan nie. Ek dink hy verwag betaling.”
“Se voet! Ons sal mos die wa mét sy drywer voor dagbreek aan hom terugbesorg. Volg my!”
Hulle stap by ’n sydeur die Paleis van Justisie binne. Die sementreuk van die pas geboude vertrekke hang nog skerp in die lug. Smuts lei hulle deur die eerste kluis en draai dan regs in by die tweede.
Preller steek vas, swets onderlangs. Skok laat sy woorde opdroog. Agter hom prewel Pompie iets in sy eie taal.
Voor hulle, hoog gestapel, glinster meer goudstawe as wat Preller ooit kon droom bestaan. Die goud wat die toekoms van die Boeremag moet verseker, glinster op die steeds nat sementvloer in die Paleis van Justisie se kelder.
* * *
Rex slurp aan sy koffie en lees met ’n halwe oog die berig in een van die ou tydskrifte wat hy uit ’n mandjie langs die toonbank opgediep het. Dit handel oor ’n internasionale toekenning wat die staatsaanklaers van die Boeremag-saak as erkenning vir hul goeie werk ontvang het, en hoe hulle tien jaar lank vanuit ’n stofbedekte stoorkamer onder in die Paleis van Justisie moes arbei. Hulle moes noodgedwonge hul intrek in die kelder neem omdat die advokatekamers nie genoeg ruimte gehad het om die staat se vervolgingspan te huisves nie.
Ten einde laas is 19 beskuldigdes tot altesaam 240 jaar gevangenisstraf gevonnis.
Hy skuif die tydskrif opsy en sluk die laaste bietjie koffie. Campher se storie hinder hom steeds. Die een oomblik klink die ou so angstig soos iemand in die dodesel, die volgende lag hy die saak af en verwag dat niemand bekommerd moet wees