Ester. Kerneels Breytenbach
Читать онлайн книгу.
rykdom wat elders vir hom lê en wag, sodra die newels van vergeet begin lig.
Jurie kyk op sy horlosie, kontroleer dit met die groot uithanghorlosie op die perron. Twintig oor twaalf. “As ek dit nie mis het nie, is sy amper hier.”
Hulle kyk terug na die perron. Sien hoe ’n klomp polisiemanne daarop uitsprei en by al die uitgange na die stad gaan staan, twee-twee.
Die perron lyk onverwags verlate. Die polisie ken hul werk.
AO Bergman se gesig is die enigste wat Kimberley ken, aan die voorpunt van ’n hele prosessie van polisiemanne, sommige van hulle met leertas in die hand, wat agter hom aanstap. Skuins agter AO Bergman is die vrou, verberg deur sy gestalte. Hulle stap by die goederewa verby, reguit na die heel laaste passasierswa. Die AO draai om na die vrou.
Jurie sien haar nou duidelik. Blonde hare, nee, dis net die son, haar hare is donkerder, ’n bruin met ’n glinstering rooi daarin vasgevang. Deftige klere. Modieuse hoedjie op haar kop. Hoë hakke. Sy stap met gerekte, gespierde treë, asof die hoëhakskoene deel is van haar voete, en haar heupe maak beloftes en wilde bewerings wat elke man op die perron verstaan. Skarniere vir die gedoente van balans en beweging. Jurie weet sommer in sy binneste dat hierdie vrou moeilikheid sal maak in enige man se lewe. Sy lyk soos iemand van voor die oorlog, die jare vóór die doodslag en vernedering. ’n Woelwater, dis wis en seker. Maar haar gelaatstrekke laat hom dink aan ’n tekening van die ou Romeinse gode wat hy in ’n Brandwag gesien het. Klassiek. Adellik. Ook ’n bietjie soos Marlene Dietrich, daai Duitse filmster waarvan Elize so baie praat. Dalk het hy reg. ’n Ondeunde vrou, dink Jurie, ’n rabbedoe.
Jurie Kimberley sien die gebare van AO Bergman terwyl hy met haar praat, die ene hande. Bergman bring sy een arm hoflik agter sy rug in, knik met die kop en klim in die trein. Die perron is effens laer as die trein se trappies, sodat ’n mens tegelyk moet spring en opklim. Jurie sien hoe die AO weer na haar draai en galant sy hand na haar uitsteek, en haar help om in te klim. Sy het lang bene, kan hy van hier af sien.
Die vrou neem AO Bergman se hand, kyk op na hom, staan ’n lang ruk só, asof sy nie kan besluit of sy wil inklim of nie, en dan help Bergman haar om met een grasieuse beweging tot langsaan hom in die trein te klim.
Jurie kyk op sy horlosie. Presies ses en twintig oor twaalf.
Die oomblik waarop die verhaal vir mý begin, wetties gesproke. Dit is presies waar dit vir my begin.
By die uitgange bly net twee wagte oor, op die perron net die vlagman. Dis nou as ’n mens die stasieblompotte met hul lawwe uniforms buite rekening laat.
Die tablet word aangegee.
Drie minute later kom die fluite, en kort daarna swaai die vlagman sy vlag. Daveltjie se vuur is ’n inferno. Jurie Kimberley gee die stoomdrukmeter een kyk en dis hoe hy gedink het dit sou wees: die naald bewe by die rooi merk, tweehonderd vyf en twintig pond per vierkante duim.
“Lekker fris gebou,” prewel Jurie Kimberley. Hy gooi die omstelsleutel na vol vorentoe en begin die regulator versigtig ooptrek. Die metaalwiele gly een maal, nog ’n keer, en dan vat hulle, staal teen staal. Dis ’n indrukwekkende vertoning van brute krag. Met die hoofstoomklep oop kry die lokomotief sy sin. Jurie voel die skudding soos die hele string waens die momentum amper stuit, eers beur, dan inval en begin beweeg. Dit is energie op uitstalling wat hy hier saam met die stoomgespuit aanskou, die lokomotief wat by die stasie uit wil beur, en die trillings wat die lang prosessie van waens veroorsaak soos hulle traag toegee en begin beweeg, trillings wat tot buite in Bahnhofstrasse gevoel word.
Dan, soos dit bestem is om te gebeur elke keer dat ’n loko sy sleepsel tem, eggo die fluit wyd tussen die stad se koppies. Drie maal. Jurie Kimberley sê totsiens vir Windhoek en Elize in hul sinkplaathuisie.
Alles maklik, seepglad en stiptelik, maar hoe kan AO Bergman weet, en hoe sou mevrou Denk kon voorsien, dat in daardie oomblik van talming, waarin hulle hande geneem en haar blik syne gevind het, álles verander het, van die pad wat Bergman se lewe volg tot die verwesentliking van haar drome? En dat sy in haar kompartement die stasie verlaat, voortgesleep deur ’n staalfurie onder die beheer van die eksellente Jurie Kimberley, met diep binne haar ’n gevoel van bevrediging, ’n sekerheid dat sy nie meer kan omdraai nie?
Sy wil haar hoed in die lug gooi, maar onthou dan waar sy is.
3
Die dorp Piet Retief is een van die eerste uitvloeisels van die Groot Trek, ’n doelbewuste poging om hóm te gedenk wat by Ngungundhlovo sy lewe aan Dingaanshand verloor het. Die dorp hou steeds die nagedagtenis van sy grootste seuns in ere – Felix Mijnhardt, Joe Gouws, Johanna Raath, Koen van Rensburg, Hans Rabe – en vir baie dorpsliede hoort Dieter Bergman in daardie geledere.
Hoe om iemand te “verstaan” waarvan jy nie hou nie, dit is seker die kern van die probleem. Die juris troos hom egter met die verloop van tyd dat hy alle inligting oorweeg waarop hy sy hande kan lê. Die beeld wat hy van Bergman het, is omvattend.
Hy is ’n seun van die veld, dié AO Bergman, wat sy pa se plaas tussen Piet Retief en Wakkerstroom somers en winters kaalvoet platgestap het. Altyd met die gestapelde wolkepaleise wat die Hoëveldse winde gebou het daarbowe. Die gevierde digter kon netsowel oor Piet Retief se hemele geskryf het. In sy kindertyd was Bergman gewoond om alles omheen te sien groei. In sy kindergemoed was die Groot Oorlog ’n vae werklikheid, nes Bloedrivier en die Groot Trek en die twee vryheidsoorloë, wat ’n meer direkte band met die Bergmans had as die uitwissing van verlangse Duitse familie op die slagvelde van Europa. Die stakings en rebellie daarna was só ver verwyder van sy daaglikse lewe op kosskool dat hy meer tyd spandeer het aan verlang na sy ma en, ja, sy pa. Patriarg Bergman, wat sy plaas in die Depressie sou verloor toe die wolkestapels minder geword en die winde die land verraai het. Maar hy was só ’n krag in sy seun se lewe dat die latere geregsdienaar tydens skoolvakansies op die plaas rondbeweeg het, op elke moontlike en onmoontlike plek in navolging van die vader uit volle bors “Veronika, der Lenz ist da” gesing het, ’n eenman-Comedian Harmonist. Lied in die hart. Die toekoms syne om te verower.
Sy pa is ’n nasaat van Coenraad Bergman, gebore 1740. Sy oupagrootjie is Johan Hendrik Willem Bergman, getroud met Helena Mulder, ’n trekboer wat in 1836 kort op die hakke van Andries Hendrik Potgieter se trek na die noorde onder die Britse juk uitgekom het. Sy ma is ’n Rabe, een van die uitgelese Duitse families van die Piet Retief-distrik. Danksy haar het hy ’n liefde vir musiek ontwikkel. Hy het nooit die gereelde klassiekemusiek-aande op die dorp misgeloop waar sy ma se pianistiese voortreflikhede altyd een van die glanspunte van die aand was nie. Muti, soos die plaaswerkers haar tot sy pa se leedvermaak genoem het, het haar seun Duits leer praat. Hy het met gemak rondbeweeg tussen die telge van die families Thiele, Eggers, Weber en Niebuhr, en net so maklik met die Maartense en ander Afrikaanse kinders gespeel.
Patriarg Bergman het elke jaar die oudste ooi in sy kudde geskenk om as prys weggegee te word by die skyfskiet-item op die basaar op 15 Desember. Tot sy vreugde, en skaam-kwaadgeit, het die latere adjudant-offisier, toe hy nog nat agter die ore was, dié kompetisie ’n paar keer gewen. Wat die patriarg betref het, was dit ’n nepotisme-grensgeval.
Gelukkig het die kind nie uitgeblink in die Voortrekker-vasvra nie. Dis ’n luttele klad op die naam van enige nasaat van ’n Voortrekker. Boonop is dit op ’n dorp waar daar, so ver as wat menseheugenis strek, elke jaar ’n Dingaansdagdiens gehou is, selfs voor die ersatz-Groot Trek van 1938. AO Bergman het sy energie gekanaliseer na die Duitse deel van die vierings op 15 Desember, die skyfskiet en die musiekaand. Daar was hy een van die lede van die saamgestelde basuinorkes wat hulle met meer wêreldse partiture bemoei het ter voorbereiding vir die volgende dag se erediens en gemoedsalwing, waar hulle die Afrikaners se gemeentelike sang besonder stigtelik begelei het.
Die dorp het die AO gevoed, en hy op sy beskeie manier die dorp. Hy het selfs op ’n keer erken dit het hom verryk, maar dit neem nie weg dat hy altyd gedroom het van ’n lewe elders nie. ’n Lewe binne die vaart van die Unie, waar hy sy merk in ’n veel groter gemeenskap sou kon maak. Dit is waaroor hy met sy ouers gesels het wanneer hulle gepraat het oor sy lewenspad en sy drome vir homself.
Sy ouers het saam met hom gedroom,